Λίρες, θρύλοι και θησαυροί: Σε ποιες περιοχές της Ελλάδας οι χρυσοθήρες ψάχνουν για χρυσάφι

Ο θάνατος του 53χρονου Θανάση Νεοχωρίτη από τον Πτελεό Μαγνησίας, που βρέθηκε εγκλωβισμένος σε σπηλιά στους Γόννους Λάρισας αναζητώντας λίρες μαζί με τρεις ακόμη άνδρες, έρχεται να θυμίσει με τον πιο σκληρό τρόπο ότι η χρυσοθηρία στην Ελλάδα δεν είναι μόνο θρύλοι και μύθοι. Είναι και μια επικίνδυνη εμμονή που μπορεί να κοστίσει ζωές.

Ο άτυχος άνδρας, αγρότης στο επάγγελμα, ανύπαντρος και χωρίς παιδιά, άφησε την τελευταία του πνοή σε μια αναζήτηση που κουβαλάει ιστορία αιώνων: από τους χρυσούς θησαυρούς του Παγγαίου, στους κρυμμένους μύθους του Αλή Πασά και μέχρι τις λίρες που έριχναν οι Βρετανοί στην Κατοχή.

Η Ελλάδα κουβαλά μια παράδοση χιλιάδων χρόνων γύρω από τον χρυσό. Από τα ορυχεία του Παγγαίου που γέμιζαν τα ταμεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μέχρι τους θρύλους με τα σεντούκια των Βρετανών στην Ήπειρο, η χρυσοθηρία παραμένει μια λέξη που προκαλεί πάθη, συγκρούσεις και… όνειρα πλουτισμού. 

Από τον Φίλιππο στους Οθωμανούς και το σήμερα

Η σχέση της Ελλάδας με τον χρυσό ξεκινά στην αρχαιότητα. Ο Ηρόδοτος μιλά για τα χρυσωρυχεία του Παγγαίου, που τροφοδότησαν τις εκστρατείες των Μακεδόνων. Ο Φίλιππος Β΄ και ο γιος του Αλέξανδρος στήριξαν την επέκταση της αυτοκρατορίας τους στον χρυσό της Μακεδονίας και της Θράκης.

Αιώνες αργότερα, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί και Οθωμανοί εκμεταλλεύτηκαν τα ίδια κοιτάσματα, αφήνοντας πίσω τους έναν «μύθο» που μέχρι σήμερα στοιχειώνει τον βορειοελλαδίτικο χώρο.

Οι «Μέκκες» του χρυσού

Η Θράκη έχει βρεθεί στο επίκεντρο για χαμένους θησαυρούς.  Στον Έβρο, στη Ροδόπη και στις Σάπες, πολυεθνικές βλέπουν κοιτάσματα, αλλά οι τοπικές κοινωνίες αντιστέκονται. Οι πυρκαγιές στον νότιο Έβρο μάλιστα αποκάλυψαν νέες περιοχές-στόχους, που έσπευσαν να ερευνήσουν ερασιτέχνες χρυσοθήρες.

Η «άλλη» χρυσοθηρία – Θρύλοι, λίρες και χαμένοι θησαυροί

Η λέξη «χρυσοθηρία» στην Ελλάδα δεν αφορά μόνο ορυχεία και επενδύσεις. Αφορά και τους μύθους των θησαυρών που επιμένουν να ζουν στα χωριά και στα καφενεία.

• Πάνω από 3 εκατομμύρια Έλληνες δηλώνουν «λάτρεις της ανίχνευσης θησαυρών». Η Παναγίτσα Έδεσσας θεωρείται «Μέκκα των χρυσοθήρων» και έχει φιλοξενήσει μάλιστα το 1ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Χρυσοθήρων.
• Ο θησαυρός του Αλή Πασά στα Ιωάννινα: τρία μουλάρια με φορτία χρυσού που χάθηκαν στα χωριά της Ηπείρου. Ο μύθος έχει φτάσει μέχρι και στα δικαστήρια.
• Ο θησαυρός του Κιαμήλ Μπέη στην Κορινθία: πουγκιά με λίρες και σμαράγδια που ψάχνονται εδώ και 200 χρόνια.
• Τα λάφυρα του λήσταρχου Παπακυριτσόπουλου στη Φθιώτιδα, που λέγεται ότι έμειναν θαμμένα στην Οίτη.
• Ο θησαυρός του Πύρρου στα βουνά της Πρέβεζας.

Οι βρετανικές λίρες της Κατοχής στην Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία. Σακιά που πετούσαν οι Βρετανοί στους αντάρτες, αλλά δεν έφτασαν ποτέ στον προορισμό τους.

Στην Ελλάδα, χρυσοθηρία σημαίνει και μυστικοί χάρτες, σημάδια σε βράχους, ιστορίες που περνούν από γενιά σε γενιά. Για κάποιους είναι απλά χόμπι με έναν ανιχνευτή μετάλλων. Για άλλους είναι εμμονή, που τους οδηγεί σε βουνά και ποτάμια.

Ανάμεσα στον πλούτο και την ψευδαίσθηση

Η χρυσοθηρία στην Ελλάδα σήμερα είναι μια διπλή πραγματικότητα:

• Από τη μια, οι επίσημες εξορύξεις με τζίρους εκατομμυρίων και διεθνείς πολυεθνικές.
• Από την άλλη, το ανεπίσημο «κυνήγι» θησαυρών, που τροφοδοτείται από θρύλους, μύθους και λαϊκές παραδόσεις.

Νομικό πλαίσιο

Τα ορυκτά στην Ελλάδα θεωρούνται δημόσια περιουσία και η εκμετάλλευση γίνεται μόνο με παραχώρηση δικαιωμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης.

Οι μεγάλες εξορύξεις διέπονται από αυστηρές περιβαλλοντικές μελέτες, αλλά το νομικό πλαίσιο έχει δεχθεί κριτική για «χαριστικές» ρυθμίσεις σε μεγάλες εταιρείες. Η κυάνωση (μέθοδος ανάκτησης χρυσού με κυάνιο) είναι νόμιμη υπό προϋποθέσεις, αλλά προκαλεί έντονες αντιδράσεις λόγω του κινδύνου για μόλυνση υδάτων. Η αλήθεια είναι πως ο χρυσός, είτε σε φλέβες κάτω από τη Χαλκιδική είτε σε ένα σεντούκι θαμμένο στην Ήπειρο, συνεχίζει να ανάβει φωτιές: πολιτικές, κοινωνικές αλλά και φαντασιακές.

Το σίγουρο είναι ένα: στην Ελλάδα, ο «πυρετός του χρυσού» δεν έσβησε ποτέ. Απλώς άλλαξε μορφές,  από τις αρχαίες στοές μέχρι τους ανιχνευτές μετάλλων και τις πολυεθνικές. Και όπως φαίνεται, θα συνεχίσει να προκαλεί συζητήσεις, συγκρούσεις και… όνειρα.