Πόσο εφικτή είναι μια αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν - Σε αναζήτηση εναλλακτικής

«Το Ιράν δεν θα παραδοθεί και θα συνεχίσει να αμύνεται». Με αυτά τα λόγια απευθύνθηκε στον λαό ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αλί Χαμενεΐ, σε τηλεοπτικό του μήνυμα στις 18 Ιουνίου. Αδιευκρίνιστο παραμένει, ωστόσο, το πού βρίσκεται ο ίδιος.

Από τις 13 Ιουνίου το Ισραήλ έχει ξεκινήσει στοχευμένους βομβαρδισμούς κατά στρατιωτικών και πυρηνικών εγκαταστάσεων στο Ιράν. Στόχος των επιθέσεων είναι να αποτραπεί η ενδεχόμενη κατασκευή μίας πυρηνικής βόμβας από την Τεχεράνη.

Το Ιράν ανταπαντά με πυραυλικές επιθέσεις και drones. Στο μεταξύ, εντείνονται οι φήμες στο εσωτερικό της χώρας ότι ακόμα και ο ίδιος ο Χαμενεΐ, όπως και υψηλόβαθμα στελέχη των Φρουρών της Επανάστασης, είναι πιθανοί στόχοι των Ισραηλινών.

Το ερώτημα που εγείρεται πλέον είναι: πώς μπορεί ένα καθεστώς που αδυνατεί να προστατεύσει την ηγεσία του να εγγυηθεί την εδαφική ακεραιότητα της χώρας; Ο ειδικός στην πολιτική του Ιράν, Ματζίντ Γκολπούρ, ο οποίος ζει στην εξορία, δίνει μια σαφή απάντηση: «Παρά τους ισχυρισμούς για αντιπυραυλική άμυνα και προστασία της ηγεσίας, η απόλυτη αναποτελεσματικότητα του καθεστώτος είναι πια ξεκάθαρη», σημείωσε σε δήλωσή του στην DW.

Ωστόσο, για τον κοινωνιολόγο Γκολπούρ, το κατά πόσο οι συνεχιζόμενες επιθέσεις μπορούν να οδηγήσουν σε κατάρρευση του καθεστώτος εξαρτάται κυρίως από την ύπαρξη μιας αξιόπιστης πολιτικής εναλλακτικής. «Τώρα είναι η στιγμή για τις εθνικές πολιτικές δυνάμεις να παρουσιάσουν έναν κοινό χάρτη πορείας – ενάντια στο καθεστώς, αλλά και απέναντι σε εξωτερικές απειλές. Προς το παρόν όμως απουσιάζουν ακριβή σχέδια, βιώσιμες συμμαχίες και λειτουργικές δομές στην αντιπολίτευση», προειδοποιεί.

Ζητείται εναλλακτική

Ένα κομμάτι της διασποράς βλέπει στο πρόσωπο του Ρέζα Παχλαβί -πρωτότοκου γιου του έκπτωτου σάχη Μοχάμαντ Ρέζα Παχλαβί- μία ηγετική μορφή για τη μεταβατική περίοδο ή και ένα σύμβολο εθνικής ενότητας. Ο Ρέζα Παχλαβί ζει από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979 στις ΗΠΑ, και εμφανίζεται ως επικριτής του καθεστώτος. Ωστόσο, δεν διαθέτει πολιτική βάση εντός της χώρας.

Στο εσωτερικό του Ιράν, η αντιπολίτευση καταστέλλεται συστηματικά επί δεκαετίες. Όποιος θεωρείται ικανός να κινητοποιήσει τον λαό, στοχοποιείται: δυσφημίζεται, παρακολουθείται, συλλαμβάνεται και καταδικάζεται σε βαριές ποινές.

Ωστόσο, η πολιτική επιστήμονας Σουκρίγια Μπραντόστ, ερευνήτρια στο Middle East Institute, θεωρεί πως αν το καθεστώς δεχθεί σοβαρό πλήγμα, ενδέχεται να δημιουργηθεί ένα πολιτικό κενό. Και αυτό το κενό θα μπορούσε να αποτελέσει ευκαιρία για τις αντιπολιτευόμενες δυνάμεις να οργανώσουν απεργίες και διαδηλώσεις και να θέσουν τις βάσεις για βαθιές αλλαγές.

Η έκκληση της Νάργκες Μοχαμαντί

Κομβικό ρόλο σε αυτό το σκηνικό πιθανολογείται ότι μπορεί να διαδραματίσει η βαθιά σύνδεση σε πατριωτικό επίπεδο πολλών Ιρανών με τη χώρα τους στοιχείο που ενδέχεται να ενισχύσει την εξουσία της σημερινής ηγεσίας. Ήδη μετά την Επανάσταση του 1979, το αίσθημα αυτό βοήθησε στη σταθεροποίηση του καθεστώτος. Όταν το Ιράκ, υπό τον Σαντάμ Χουσεΐν, επιτέθηκε το φθινόπωρο του 1980, ο λαός συσπειρώθηκε. Ακολούθησε ένας οκταετής πόλεμος με τεράστιες απώλειες, που άγγιξαν το ένα εκατομμύριο θύματα στο Ιράν.

Σήμερα, το καθεστώς επιστρατεύει ξανά την εθνικιστική ρητορική για να διασφαλίσει την επιβίωσή του. Όμως η δημοσιογράφος Σαχράν Ταμπαρί, που ζει στην εξορία, διαφωνεί: «Η Ισλαμική Δημοκρατία έχει κατανοήσει πως οι πολίτες δεν ταυτίζονται πλέον με το “Έθνος του Ισλάμ”, αλλά θεωρούν εαυτούς πολίτες του Ιράν. Κανένας λογικός άνθρωπος δεν ξεγελιέται έτσι».

Το τι αισθάνονται οι Ιρανοί αυτή τη στιγμή -πέρα από τον φόβο και την οργή για μια σύγκρουση εκτός του ελέγχου τους- είναι δύσκολο να αποτυπωθεί. Η κάτοχος Νόμπελ Ειρήνης, Νάργκες Μοχαμαντί, απευθύνει έκκληση προς το Ισραήλ να σταματήσει τις επιθέσεις και προς τις ΗΠΑ να αναλάβουν πρωτοβουλία αποκλιμάκωσης. Σε μήνυμά της στο CNN καλεί: «Παρακαλώ τον πρόεδρο Τραμπ να μην εμπλακεί στον πόλεμο και να τον τερματίσει. Χρειαζόμαστε κατάπαυση του πυρός σε όλη τη Μέση Ανατολή».