Τρώτε χώμα; Η αρχαία συνήθεια που επιβιώνει αλλά κρύβει σοβαρούς κινδύνους για την υγεία

Η γεωφαγία είναι μια τάση με ιστορία δεκάδων χιλιάδων ετών, όπως έχει αναφερθεί σε μελέτη του 2013. Κάποιοι πρόγονοί μας άφησαν αποτυπώματα από λευκό χώμα πλούσιο σε ασβέστιο μαζί με τα οστά τους (Homo habilis, ο άμεσος πρόγονος των ανθρώπων). Τα λείψανα αυτά, που βρέθηκαν στην Τανζανία και τη Ζάμπια, είναι τα πρώτα αλλά όχι τα μοναδικά. Σύγχρονοι αρχαιολόγοι και παλαιοανθρωπολόγοι συνεχίζουν να ανακαλύπτουν ίχνη παρόμοιων συνηθειών σε αρχαίους πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο, γεγονός που υποδεικνύει ότι η γεωφαγία ίσως να είχε και τελετουργική ή πολιτισμική σημασία.

Οπως διαβάζουμε στο iflscience.com, αναφορές στη γεωφαγία βρίσκουμε και στα γραπτά του Ιπποκράτη τον τέταρτο αιώνα π.Χ., του Αύλου Κορνήλιου Κέλσου μισή χιλιετία αργότερα, ενώ ο Πλίνιος έφτασε στο σημείο να προτείνει τον συνδυασμό χώματος και ενός χυλού από δημητριακά. Μάλιστα, το κοκκινόχωμα, σύμφωνα με αυτόν, ήταν κατάλληλο για τη θεραπεία του έλκους στο στομάχι και της διάρροιας.  Αξιοσημείωτο είναι ότι τέτοιες «θεραπείες» διασώθηκαν στη λαϊκή ιατρική για αιώνες, με αρκετούς αγροτικούς πληθυσμούς να τις υιοθετούν ακόμη και στον 20ό αιώνα ως «φυσικά φάρμακα».

Η «επιστήμη» της γεωφαγίας

Το πρόβλημα είναι ότι σε διάφορα ντοκιμαντέρ για την άγρια φύση παρουσιάζονται ζώα που τρώνε χώμα, ενώ πολλοί θεωρούν ότι σε συνθήκες ασιτίας λίγο χώμα είναι καλύτερο από το τίποτα. Σε μέρη όπως η Νιγηρία ή η Νότιος Αφρική, υπάρχουν φυλές που καταναλώνουν ποσότητες χώματος, γιατί θεωρούν ότι περιέχουν θρεπτικά συστατικά. Ακόμα και μητέρες εφαρμόζουν αυτή την πρακτική, όταν δεν είναι σε θέση να θρέψουν τον εαυτό τους, σύμφωνα με επιστήμονες. Πέρα από την πίστη στη διατροφική του αξία, το χώμα χρησιμοποιείται και για την ανακούφιση από τη ναυτία ή την πείνα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αν και αυτές οι πρακτικές δεν στηρίζονται σε επιστημονικά δεδομένα.

Τι πραγματικά περιέχει το χώμα

Πρέπει όμως να τρώμε χώμα; Είναι θρεπτικό ή είναι μύθος; Αν και η γεωφαγία, όπως είδαμε, είναι καλά τεκμηριωμένη ιστορικά, δεν θα πρέπει να τρώμε κυριολεκτικά από το έδαφος. Πολύ απλά, αν το χώμα είχε θρεπτικές ιδιότητες, θα το ξέραμε και θα το είχαμε εντάξει στο διαιτολόγιό μας. Μπορεί βέβαια να περιέχει και ιχνοστοιχεία όπως ο σίδηρος και ο ψευδάργυρος, αλλά συχρόνως περιέχει και μόλυβδο, αρσενικό, νικέλιο και άλλα δηλητηριώδη μέταλλα. Επίσης, πολύ πιθανό να περιέχει κόπρανα ζώων και να μπορεί να μεταδώσει την E. coli, τη σαλμονέλα και την ηπατίτιδα Α.

Η κατανάλωση μολυσμένου εδάφους έχει συνδεθεί με επιδημίες σε κοινότητες που βασίζονται σε παραδοσιακές πρακτικές και συχνά οδηγεί σε δηλητηριάσεις ή εντερικές λοιμώξεις, που απαιτούν νοσηλεία ή και χειρουργική παρέμβαση.

Πόσο κινδυνεύουν οι έγκυες

Για τις έγκυες ειδικότερα, η γεωφαγία μπορεί να βλάψει τόσο αυτές όσο και τα έμβρυά τους. Η κατανάλωση χώματος μπορεί να παρεμποδίσει την απορρόφηση θρεπτικών και να οδηγήσει σε ελλείψεις ιχνοστοιχείων. Επιπλέον, το χώμα μπορεί να περιέχει παρασιτικούς μικροοργανισμούς που διαπερνούν τον πλακούντα και βλάπτουν το αναπτυσσόμενο έμβρυο, ενώ ο κίνδυνος τοξοπλάσμωσης ή άλλων σοβαρών λοιμώξεων αυξάνεται σημαντικά.

Συνοψίζοντας, η γεωφαγία δεν είναι μια αθώα ή «φυσική» συνήθεια, αλλά μια πρακτική με ιστορικό ενδιαφέρον και σύγχρονους κινδύνους. Αν και συνδέεται με τον άνθρωπο εδώ και χιλιετίες, σήμερα γνωρίζουμε ότι εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την υγεία.