Ισραηλινά πλήγματα στο Ιράν: Είναι πραγματική απειλή το πυρηνικό του πρόγραμμα;

Αν και το Ισραήλ έχει θέσει ως απώτερο στόχο την ανατροπή του θεοκρατικού καθεστώτος στο Ιράν, μέχρι σήμερα έχει καταφέρει καίριο πλήγμα στις στρατιωτικές υποδομές του Ιράν, χτυπώντας εγκαταστάσεις, συμπεριλαμβανομένων μερικών από τις σημαντικότερες πυρηνικές του εγκαταστάσεις.

Το Ιράν έχει σε εξέλιξη ένα εκτεταμένο πρόγραμμα εμπλουτισμού ουρανίου. Το ουράνιο σε φυσική μορφή αν και εκπέμπει ραδιενέργεια, αυτή δεν είναι ικανή να παράξει πυρηνική σχάση. Το ουράνιο στους αντιδραστήρες είναι εμπλουτισμένο σε επίπεδο 5%, ενώ για να θεωρηθεί το ουράνιο ως επιπέδου χρήσης σε όπλα πρέπει να εμπλουτιστεί σε ποσοστό άνω του 90%.

Το Ιράν τώρα θεωρείται ότι με τον εξοπλισμό και την τεχνογνωσία που κατέχει μπορεί να προχωρά στον εμπλουτισμό του ουρανίου έως το επίπεδο του 60%. Η χώρα διαθέτει σημαντικά κοιτάσματα ορυκτού ουρανίου, πράγμα που σημαίνει ότι έχει άφθονη πρώτη ύλη για να προχωρήσει σε εμπλουτισμό επιπέδου όπλου.

Σύμφωνα με το Reuters, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας (IAEA), ο οποίος επιθεωρεί τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, συμπεριλαμβανομένων των μονάδων εμπλουτισμού του, αναφέρει ότι αυτό αποτελεί «σοβαρή ανησυχία», επειδή καμία άλλη χώρα δεν έχει εμπλουτίσει σε αυτό το επίπεδο χωρίς να παράγει πυρηνικά όπλα. Οι δυτικές δυνάμεις δηλώνουν ότι δεν υπάρχει πολιτική δικαιολογία για τόσο υψηλό επίπεδο εμπλουτισμού.

Το Ιράν αρνείται ότι επιδιώκει πυρηνικά όπλα. Επισημαίνει το δικαίωμά του στην πυρηνική τεχνολογία για ειρηνικούς σκοπούς, συμπεριλαμβανομένου του εμπλουτισμού, ως συμβαλλόμενο μέρος της Συνθήκης μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων (NPT).

Το Ισραήλ, το οποίο δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος της NPT, είναι η μόνη χώρα στη Μέση Ανατολή που θεωρείται ευρέως ότι διαθέτει πυρηνικά όπλα. Το Ισραήλ ούτε επιβεβαιώνει ούτε διαψεύδει αυτή την πληροφορία.

Η καρδιά του προγράμματος: Ο εμπλουτισμός ουρανίου

Το Ιράν διέθετε τρεις λειτουργικές μονάδες εμπλουτισμού ουρανίου όταν το Ισραήλ ξεκίνησε τις επιθέσεις του στις 13 Ιουνίου:

Εγκατάσταση Εμπλουτισμού Καυσίμου στην Νατάνζ (καταστράφηκε η παροχή ρεύματος)

Η Εγκατάσταση Εμπλουτισμού Καυσίμου (FEP) είναι μια τεράστια υπόγεια εγκατάσταση, σχεδιασμένη να φιλοξενεί 50.000 φυγοκεντρητές, τις μηχανές που εμπλουτίζουν το ουράνιο.

Εδώ και καιρό υπήρχαν εικασίες μεταξύ στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων σχετικά με το αν οι ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές θα μπορούσαν να καταστρέψουν την FEP, δεδομένου ότι βρίσκεται αρκετά επίπεδα κάτω από το έδαφος.

Εκεί είχαν εγκατασταθεί περίπου 17.000 φυγοκεντρητές στην τελευταία καταμέτρηση, εκ των οποίων περίπου 13.500 λειτουργούσαν, επεξεργαζόμενοι ουράνιο σε ποσοστό έως και 5%.

Η ηλεκτρική υποδομή στη Νατάνζ καταστράφηκε από το Ισραήλ, δήλωσε την Παρασκευή ο επικεφαλής της ΙΑΕΑ, Ραφαέλ Γκρόσι, στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, ειδικότερα ένας ηλεκτρικός υποσταθμός, το κύριο κτίριο παροχής ηλεκτρικής ενέργειας, η μονάδα παροχής έκτακτης ανάγκης και οι εφεδρικές γεννήτριες.

«Με αυτή την ξαφνική απώλεια εξωτερικής ενέργειας, κατά μεγάλη πιθανότητα οι φυγοκεντρητές έχουν υποστεί σοβαρές ζημιές, αν όχι έχουν καταστραφεί ολοσχερώς», δήλωσε ο Γκρόσι στο BBC τη Δευτέρα.

Η ΙΑΕΑ δήλωσε την Τρίτη (17/06) ότι υπήρχαν ενδείξεις «άμεσων επιπτώσεων στις υπόγειες αίθουσες εμπλουτισμού στη Νατάνζ».

Η ΙΑΕΑ δεν έχει πραγματοποιήσει επιθεωρήσεις μετά τις επιθέσεις και χρησιμοποιεί δορυφορικές εικόνες για να εκτιμήσει τη ζημιά.

Πειραματική Εγκατάσταση Εμπλουτισμού Καυσίμου στην Νατάνζ (καταστράφηκε)

Η Πειραματική Εγκατάσταση Εμπλουτισμού Καυσίμου (PFEP) είναι ο μικρότερος και ευκολότερος στόχος, καθώς βρίσκεται στην επιφάνεια του εδάφους, από τις τρεις εγκαταστάσεις εμπλουτισμού του Ιράν. Επί μακρόν κέντρο έρευνας και ανάπτυξης, χρησιμοποιούσε λιγότερους φυγοκεντρητές από τις άλλες εγκαταστάσεις, συχνά συνδεδεμένους σε μικρότερες συστάδες μηχανών, γνωστές ως «καταρράκτες» (cascades).

Ωστόσο, διέθετε δύο διασυνδεδεμένους, πλήρους μεγέθους καταρράκτες έως και 164 προηγμένων φυγοκεντρητών ο καθένας, εμπλουτίζοντας ουράνιο σε ποσοστό έως και 60%. Εκτός από αυτό, υπήρχαν μόνο έως και 201 φυγοκεντρητές που λειτουργούσαν στην PFEP, εμπλουτίζοντας έως και 2%.

Η PFEP καταστράφηκε στην ισραηλινή επίθεση, δήλωσε ο Γκρόσι.

Εγκατάσταση Εμπλουτισμού Καυσίμου Fordow (μικρές ή καθόλου ορατές ζημιές)

Η πιο βαθιά θαμμένη εγκατάσταση εμπλουτισμού του Ιράν, σκαμμένη βαθιά μέσα σε ένα βουνό, έχει υποστεί μικρές ή καθόλου ορατές ζημιές, επανέλαβε ο Γκρόσι τη Δευτέρα.

Ενώ το Fordow διαθέτει μόνο περίπου 2.000 φυγοκεντρητές σε λειτουργία, παράγει τη συντριπτική πλειοψηφία του ουρανίου του Ιράν που εμπλουτίζεται έως και 60%, χρησιμοποιώντας περίπου τον ίδιο αριθμό φυγοκεντρητών με την PFEP, επειδή τροφοδοτεί ουράνιο επεξεργασμένο έως και 20% σε αυτούς τους καταρράκτες, σε σύγκριση με 5% στην PFEP.

Επομένως, το Fordow παρήγαγε 166,6 κιλά ουρανίου εμπλουτισμένου έως και 60% το πιο πρόσφατο τρίμηνο. Σύμφωνα με υπολογισμούς της ΙΑΕΑ, αυτό είναι αρκετό, κατ' αρχήν, αν εμπλουτιστεί περαιτέρω, για περίπου τέσσερις πυρηνικές βόμβες, σε σύγκριση με τα 19,2 κιλά της PFEP, που αντιστοιχούν σε λιγότερο από το μισό μιας βόμβας.

Άλλες εγκαταστάσεις

Ισραηλινά πλήγματα κατέστρεψαν τέσσερα κτίρια στο πυρηνικό συγκρότημα στην Ισφαχάν, δήλωσε η ΙΑΕΑ, συμπεριλαμβανομένης της Μονάδας Μετατροπής Ουρανίου (UCF) και εγκαταστάσεων όπου γινόταν εργασία με μεταλλικό ουράνιο.

Ενώ έχει και άλλες χρήσεις, η κυριαρχία στην τεχνολογία μεταλλικού ουρανίου είναι ένα σημαντικό βήμα για την κατασκευή του πυρήνα ενός πυρηνικού όπλου. Εάν το Ιράν επιχειρούσε να κατασκευάσει ένα πυρηνικό όπλο, θα χρειαζόταν να μετατρέψει το ουράνιο ποιότητας όπλων σε μεταλλικό ουράνιο.

Η μετατροπή ουρανίου είναι η διαδικασία κατά την οποία το «yellowcake» ουράνιο μετατρέπεται σε εξαφθοριούχο ουράνιο, την πρώτη ύλη για τους φυγοκεντρητές, ώστε να μπορεί να εμπλουτιστεί. Εάν η UCF είναι εκτός λειτουργίας, το Ιράν τελικά θα εξαντλήσει το ουράνιο για εμπλουτισμό, εκτός εάν βρει εξωτερική πηγή εξαφθοριούχου ουρανίου.

Η ΙΑΕΑ δήλωσε την Τρίτη ότι δύο εγκαταστάσεις παραγωγής φυγοκεντρητών στο Καράτζ και στην Τεχεράνη έχουν πληγεί. Προηγουμένως, βρίσκονταν υπό την παρακολούθηση της ΙΑΕΑ. Η ΙΑΕΑ δεν γνωρίζει πόσα εργαστήρια φυγοκεντρητών διαθέτει το Ιράν, λένε οι αξιωματούχοι.

Επιστήμονες

Τουλάχιστον 14 Ιρανοί πυρηνικοί επιστήμονες έχουν σκοτωθεί σε ισραηλινές επιθέσεις από την Παρασκευή, συμπεριλαμβανομένων επιθέσεων με παγιδευμένα αυτοκίνητα, δήλωσαν δύο πηγές στον Κόλπο την Κυριακή.

Οι ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις ονόμασαν εννέα από αυτούς το Σάββατο, δηλώνοντας ότι «έπαιξαν κεντρικό ρόλο στην πρόοδο προς τα πυρηνικά όπλα» και ότι «η εξάλειψή τους αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό πλήγμα στην ικανότητα του ιρανικού καθεστώτος να αποκτήσει όπλα μαζικής καταστροφής». Αυτός ο ισχυρισμός δεν μπόρεσε να επαληθευτεί άμεσα.

Οι δυτικές δυνάμεις έχουν συχνά δηλώσει ότι οι πυρηνικές εξελίξεις του Ιράν του παρέχουν ένα «μη αναστρέψιμο κέρδος γνώσης», υποδηλώνοντας ότι, ενώ η απώλεια ειδικών ή εγκαταστάσεων μπορεί να επιβραδύνει την πρόοδο, οι εξελίξεις είναι μόνιμες.

Απόθεμα ουρανίου

Το Ιράν διαθέτει μεγάλο απόθεμα εμπλουτισμένου ουρανίου σε διάφορα επίπεδα. Έως τις 17 Μαΐου, το Ιράν εκτιμάται ότι διέθετε αρκετό ουράνιο εμπλουτισμένο έως και 60% για να κατασκευάσει εννέα πυρηνικά όπλα, σύμφωνα με ένα μέτρο του ΔΟΑΕ.

Σε χαμηλότερα επίπεδα εμπλουτισμού διαθέτει αρκετό για περισσότερες βόμβες, αν και θα απαιτούσε μεγαλύτερη προσπάθεια: αρκετό εμπλουτισμένο έως και 20% για δύο ακόμη, και αρκετό εμπλουτισμένο έως και 5% για 11 ακόμη.

Μεγάλο μέρος του πιο εμπλουτισμένου αποθέματος ουρανίου του Ιράν αποθηκεύεται υπόγεια στην Ισφαχάν υπό σφραγίδα του ΔΟΑΕ, έχουν δηλώσει αξιωματούχοι. Η ΙΑΕΑ δεν αναφέρει πού αποθηκεύεται.

Ο Γκρόσι δήλωσε στη συνέντευξή του στο BBC ότι οι υπόγειοι χώροι της Ισφαχάν «δεν φαίνεται να έχουν επηρεαστεί», αλλά ο ΔΟΑΕ έχει ήδη ανασκευάσει μια παρόμοια αξιολόγηση – για την υπόγεια εγκατάσταση στη Νατάνζ, δηλώνοντας τη Δευτέρα ότι δορυφορικές εικόνες υψηλής ανάλυσης έδειξαν ότι υπήρξαν άμεσες πλήξεις.

Αναπάντητα ερωτήματα

Πώς θα απαντήσει το Ιράν;

Ο Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών, Καζέμ Γκαριμπαμπαντί, δήλωσε στην κρατική τηλεόραση το Σάββατο ότι το Ιράν θα λάβει μέτρα για την προστασία πυρηνικών υλικών και εξοπλισμού που δεν θα γνωστοποιηθούν στην ΙΑΕΑ και ότι δεν θα συνεργαστεί πλέον με την ΙΑΕΑ όπως πριν.

Οι νομοθέτες προετοιμάζουν επίσης ένα νομοσχέδιο που θα μπορούσε να ωθήσει το Ιράν να αποχωρήσει από την NPT, ακολουθώντας τα βήματα της Βόρειας Κορέας, η οποία ανακοίνωσε την αποχώρησή της το 2003 και προχώρησε σε δοκιμές πυρηνικών όπλων.

Η ΙΑΕΑ δεν γνωρίζει πόσους φυγοκεντρητές διαθέτει το Ιράν εκτός των δηλωμένων εγκαταστάσεων εμπλουτισμού του. Οποιαδήποτε περαιτέρω μείωση της συνεργασίας με τον ΔΟΑΕ θα μπορούσε να αυξήσει τις εικασίες ότι θα δημιουργήσει ή έχει δημιουργήσει μια μυστική μονάδα εμπλουτισμού χρησιμοποιώντας μέρος αυτής της προμήθειας.

Οι υφιστάμενοι καταρράκτες φυγοκεντρητών μπορούν επίσης να αναδιαμορφωθούν για εμπλουτισμό σε διαφορετικό επίπεδο καθαρότητας εντός μιας εβδομάδας, έχουν δηλώσει αξιωματούχοι.

Ποια είναι η κατάσταση του αποθέματος ουρανίου;

Εάν το Ιράν δεν μπορεί πλέον να μετατρέπει, το υφιστάμενο απόθεμα εξαφθοριούχου ουρανίου και εμπλουτισμένου ουρανίου γίνεται ακόμη πιο σημαντικό.

Θα υπάρξουν περισσότερες επιθέσεις;

Λίγο μετά την έναρξη των επιθέσεων την Παρασκευή, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ προέτρεψε το Ιράν να συνάψει συμφωνία με τις Ηνωμένες Πολιτείες για την επιβολή νέων περιορισμών στο πυρηνικό του πρόγραμμα «πριν να μην μείνει τίποτα». Οι συνομιλίες που είχαν προγραμματιστεί για τις 15 Ιουνίου ακυρώθηκαν.