Ποιος απεικονίζεται τελικά στην κεφαλή - μνημείο του Πολυτεχνείου

Λουλούδια, στεφάνια και παιδικές ζωγραφιές καλύπτουν κάθε χρόνο μια κεφαλή - μνημείο για την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Το μεγάλο γλυπτό που βρίσκεται στον προαύλιο χώρο του παλιού κτιρίου Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου είναι το σύμβολο στο οποίο όλοι αποτίουν φόρο τιμής στους αγωνιστές.

Πολλοί μπορεί να θεωρούν ότι πρόκειται για κάποιο νεκρό φοιτητή ή ένα σύμβολο για όσους έχασαν τη ζωή τους εκείνες τις «μαύρες» ημέρες, ωστόσο η πραγματικότητα είναι κάπως διαφορετική, καθώς το μεγάλο γλυπτό δεν έχει άμεση σύνδεση με τα γεγονότα της εξέγερσης του 1973. Ωστόσο, έχει ταυτιστεί με τη μνήμη των αγωνιστών φοιτητών που αντιστάθηκαν σε καταπιεστικά και αυταρχικά καθεστώτα.

Ποιο πρόσωπο απεικονίζεται στην κεφαλή του «νεκρού»

Το γνωστό γλυπτό που βρίσκεται στο προαύλιο του Πολυτεχνείου αποτελεί έργο του Μέμου Μακρή, ενός δημιουργού με έντονη δράση στην Εθνική Αντίσταση κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Παρά την ευρεία του προσφορά, το 1964 το ελληνικό κράτος τού αφαίρεσε την υπηκοότητα.

Αν και η καλλιτεχνική του πορεία περιλαμβάνει πλήθος δημιουργιών, ο Μακρής συνδέθηκε περισσότερο με το ευρύ κοινό μέσω της συγκεκριμένης κεφαλής που τοποθετήθηκε στο Πολυτεχνείο. Το γλυπτό δεν αποτελεί ανώνυμη μορφή, αλλά είναι εμπνευσμένο από τον καθηγητή και ιστορικό Νίκο Σβορώνο, ενός από τους σημαντικότερους Έλληνες ιστορικούς.

Ο Νίκος Σβορώνος (1911–1989), γεννημένος στη Λευκάδα, ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1943 εντάχθηκε στο ΕΑΜ και συμμετείχε στην έκδοση του παράνομου περιοδικού Πρωτοπόροι. Στη συνέχεια εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ, όπου ανέλαβε καθήκοντα στρατιωτικού διοικητή στην περιοχή Βύρωνα–Καισαριανής.

Μετά τη μεταπολίτευση υπηρέτησε στην πανεπιστημιακή κοινότητα, διδάσκοντας στα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Κρήτης. Διατέλεσε μέλος της διοικούσας επιτροπής του Πανεπιστημίου Κρήτης και διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, ενώ τιμήθηκε ως επίτιμος διδάκτορας από τα Πανεπιστήμια Αθηνών (1976) και Θεσσαλονίκης (1977).

Η σημασία της ιστορικής σκέψης

Στη συνέντευξή του στο Αρχείο της ΕΡΤ το 1985, ο Σβορώνος παρουσιάζει τη συνολική του προσέγγιση για την ιστορική πορεία του ελληνικού κόσμου. Με καθαρό, αναλυτικό λόγο, τονίζει ότι η ιστορία δεν είναι μια αμετάβλητη ακολουθία γεγονότων, αλλά ένα σύνολο διαρκών μεταβολών όπου οικονομικοί, κοινωνικοί και πνευματικοί παράγοντες αλληλεπιδρούν.

Σημειώνει την ανάγκη καλλιέργειας ιστορικής κριτικής, υπογραμμίζοντας ότι οι πηγές πρέπει να εξετάζονται όχι ως «αυτονόητες» αλλά ως υλικό που χρήζει ερμηνείας και αποτίμησης. Από τα βασικά σημεία της προσέγγισής του είναι και η άποψη ότι η ιστορική συνέχεια του ελληνισμού δεν είναι μονοδιάστατη: δεν εξελίσσεται ευθύγραμμα, αλλά, όπως αναφέρει, είναι «παραγωγική» και προκύπτει μέσα από συνεχείς αναπροσαρμογές.

Στο δεύτερο μέρος της συζήτησης στρέφεται στη νεότερη ελληνική ιστορία, εξετάζοντας την πορεία από την οθωμανική κυριαρχία έως τον 20ό αιώνα. Αναδεικνύει τον ρόλο των κοινωνικών ομάδων στην Επανάσταση του 1821 και επισημαίνει ότι η συγκρότηση του ελληνικού κράτους προήλθε από πολύπλοκες ζυμώσεις ανάμεσα σε εσωτερικούς παράγοντες και διεθνείς πιέσεις.

Παράλληλα, αναγνωρίζει την επίδραση των Μεγάλων Δυνάμεων στη διαμόρφωση της πολιτικής και οικονομικής λειτουργίας της χώρας, χωρίς όμως να υποβαθμίζει την εγχώρια δράση και τις κοινωνικές διεκδικήσεις.

Κλείνοντας, δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην ιστορική εκπαίδευση. Τονίζει πως η ιστορία δεν πρέπει να παρουσιάζεται ως εθνική αφήγηση χωρίς αμφισβητήσεις, αλλά ως εργαλείο κατανόησης της πραγματικότητας και διαμόρφωσης πολιτών που μπορούν να σκέφτονται κριτικά.