Σαν σήμερα: Η ημέρα που οι Οθωμανοί ποδοπάτησαν τα Ψαρά - Η εισβολή και η υπέρτατη θυσία

Ξημέρωνε 21 Ιουνίου 1824 όταν το νησί των Ψαρών, περήφανο προπύργιο του Αγώνα και τρίτη ναυτική δύναμη μετά την Ύδρα και τις Σπέτσες, βυθίστηκε στη φωτιά, το αίμα και την καταστροφή. Η μαύρη αυτή Δευτέρα έμελλε να μείνει στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων ως σύμβολο απόλυτης θυσίας και βαρβαρότητας.

Τις προηγούμενες ημέρες, οι Οθωμανοί, υπό τις εντολές του σουλτάνου Μαχμούτ Β’, είχαν καταπλεύσει με στόλο περισσότερων από 140 πλοίων και δύναμη 14.000 ανδρών, με σκοπό την ολοκληρωτική εξόντωση του νησιού. Η επίθεση αποτελούσε αντίποινα για την πυρπόληση της οθωμανικής ναυαρχίδας στη Χίο, δύο χρόνια πριν, από τον Ψαριανό Κωνσταντίνο Κανάρη.

Η εισβολή των Οθωμανών

Σαν σήμερα, το πρωί της 21ης Ιουνίου, η οθωμανική αρμάδα αποβίβασε στρατεύματα στο νησί από διάφορα σημεία, εκμεταλλευόμενη το γεγονός ότι σημαντικό μέρος του Ψαριανού στόλου έλειπε σε επιχειρήσεις. Οι Ψαριανοί, μαζί με λιγοστούς Σαμιώτες και νησιώτες, προέβαλλαν αντίσταση αλλά ο αριθμητικός και εξοπλιστικός συσχετισμός ήταν συντριπτικός υπέρ των Οθωμανών.

Οι Οθωμανοί, μεθοδικοί και ανηλεείς, κατέλαβαν σταδιακά κάθε συνοικία. Λεηλασίες, σφαγές, βιασμοί και εμπρησμοί κατέκλυσαν τα σοκάκια και τα σπίτια. Στον οικισμό της Παλαιοχώρας, οι τελευταίοι υπερασπιστές —πολλοί εκ των οποίων άμαχοι, γυναίκες και παιδιά— οχυρώθηκαν στον λόφο της Μαύρης Ράχης, στο σημείο όπου βρισκόταν η μπαρουταποθήκη του φρουρίου.

Η τελική πράξη: Θυσία στη Μαύρη Ράχη

Γνωρίζοντας πως δεν υπάρχει σωτηρία, οι Ψαριανοί προτίμησαν τον θάνατο από την αιχμαλωσία. Όταν οι τελευταίοι αγωνιστές ταμπουρώθηκαν σε ένα φρούριο που είχε δύο αποθήκες με εκρηκτικά, οι στρατιώτες αποφάσισαν να πολεμήσουν μέχρι θανάτου και να μην παραδοθούν, ενώ τα γυναικόπαιδα μεταφέρθηκαν στη μεγάλη πυριτιδαποθήκη.

Μία πυριτιδαποθήκη, η οποία ανατινάχθηκε το απόγευμα της 22ας Ιουνίου, όταν οι Τούρκοι στρατιώτες μπήκαν στο φρούριο, προκειμένου να μην πιαστούν αιχμάλωτοι οι Ψαριανοί, αλλά και για να προκαλέσουν έτσι τις μέγιστες δυνατές απώλειες στον εχθρό.

Τη δεύτερη μπαρουταποθήκη ανατίναξε ο αρχιφύλακας του κανονιοστασίου Σιδέρης. Ένας Γάλλος αξιωματικός που είδε και άκουσε την έκρηξη, δήλωσε μετά ότι «φάνηκε σαν έκρηξη του ηφαιστείου Βεζούβιος». Η έκρηξη συγκλόνισε το νησί, παρασύροντας στον θάνατο εκατοντάδες αμυνόμενους και επιτιθέμενους μαζί. Η αυτοθυσία αυτή θεωρείται η τελευταία πράξη τιμής των Ψαρών.

Τα απόνερα της καταστροφής

Το νησί ερημώθηκε. Περίπου 18.000 άμαχοι είτε σφαγιάστηκαν είτε αιχμαλωτίστηκαν και πουλήθηκαν ως σκλάβοι. Από την παλιά δόξα του νησιού, απέμεινε μόνο ένα κατεστραμμένο τοπίο, με τους επιζώντες να διαφεύγουν στην Ερέτρια και αλλού, ιδρύοντας τα «Νέα Ψαρά».

Η φρίκη εκείνης της ημέρας ταξίδεψε σε ολόκληρη την Ευρώπη και συγκλόνισε τη διεθνή κοινή γνώμη. Ο Διονύσιος Σολωμός θα αποτυπώσει λίγο αργότερα τη φρίκη και τον ηρωισμό στο επίγραμμα:

Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη

περπατώντας η Δόξα μονάχη

μελετά τα λαμπρά παλικάρια

και στην κόμη στεφάνι φορεί

γεναμένο από λίγα χορτάρια

που είχαν μείνει στην έρημη γη.