Τρόμος στο πιάτο μας: Η «ακτινογραφία» των φυτοφαρμάκων που ανιχνεύονται σε ελληνικά τρόφιμα
Πόσο τοξικά είναι τα φυτοφάρμακα που βρέθηκαν στο στόχαστρο του ΥπΑΑΤ.
Η προστασία των καλλιεργειών από έντομα, ακάρεα και ζιζάνια είναι αναγκαία για την παραγωγή τροφίμων σε μεγάλη κλίμακα. Στο παρελθόν, φυτοπροστατευτικά σκευάσματα όπως τα spinetoram, metribuzin, spirotetramat, pymetrozin, phosmet, imidacloprid και omethoate χρησιμοποιήθηκαν εκτενώς στην παραγωγή φρούτων και λαχανικών. Όπως αναφέραμε σε προηγούμενο άρθρο, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων δημοσίευσε τη λίστα με τα πιο επικίνδυνα φυτοφάρμακα, βασισμένη σε δειγματοληψίες σε σουπερμάρκετ, λαϊκές αγορές, μανάβικα, λαχαναγορές, χονδρικές και σε Συνοριακούς Σταθμούς Ελέγχου. Παρά την αποτελεσματικότητά τους, η χρήση αυτών των ουσιών συνοδεύεται από μεγάλο κίνδυνο για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Ορισμένα παρουσιάζουν υψηλή τοξικότητα και μπορεί να προκαλέσουν νευρολογικά ή ηπατικά προβλήματα, ενώ είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα για μέλισσες, υδρόβιους οργανισμούς και άλλα είδη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και διεθνείς οργανισμοί έχουν επιβάλει αυστηρούς περιορισμούς ή έχουν αποσύρει ορισμένες ουσίες εξαιτίας αυτών των δράσεων. Ας δούμε τι ισχύει για κάθε φυτοφάρμακο.
Spinetoram
Το spinetoram είναι συνθετικό φυτοφάρμακο που περιορίζει έντομα που καταστρέφουν φυλλώδη φυτά, όπως τα αμπέλια, οι κερασιές και τα μαρούλια. Σύμφωνα με την EPA (Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ), έχει χαμηλή οξεία τοξικότητα μέσω κατάποσης, δερματικής ή εισπνεόμενης έκθεσης και δεν ερεθίζει τα μάτια ή το δέρμα. Ωστόσο, είναι ιδιαίτερα τοξικό για τις μέλισσες, ειδικά κατά την ανθοφορία. Στην ΕΕ εγκρίθηκε ως δραστική ουσία το 2009, αλλά σε ορισμένες χώρες, όπως η Γερμανία, η άδεια έληξε στις 30 Ιουνίου 2024, με αποτέλεσμα να μην είναι πλέον εγκεκριμένο σε κάποιες αγορές.
Metribuzin
Το metribuzin χρησιμοποιήθηκε για τη διαχείριση ζιζανίων σε καλλιέργειες πατάτας, σόγιας, ντομάτας, σιτηρών και ζαχαροκάλαμων. Σήμερα, η χρήση του απαγορεύεται στην ΕΕ λόγω υψηλής τοξικότητας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας το χαρακτηρίζει «μέτρια επικίνδυνο», ενώ η EPA το θεωρεί «ελαφρώς τοξικό» μέσω εισπνοής ή κατάποσης. Πειραματικές μελέτες σε ζώα έδειξαν πιθανές βλάβες σε ήπαρ, νεφρά και άλλα όργανα σε υψηλές δόσεις, χωρίς σαφή καρκινογόνο δράση. Θεωρείται τοξικό για υδρόβια φυτά, με μέτρια τοξικότητα σε ψάρια και ασπόνδυλα (π.χ. Daphnia), αλλά όχι για τις μέλισσες. Η έγκρισή του στην ΕΕ δεν ανανεώθηκε μέσω του Κανονισμού 2024/2806 και τα κράτη-μέλη έπρεπε να αποσύρουν προϊόντα που το περιέχουν έως τις 24 Μαΐου 2025.
Spirotetramat
Το spirotetramat είναι συστηματικό εντομοκτόνο που δρα κατά εντόμων με στοματικά σαγόνια, όπως αφίδες και κοκκοειδή (ψώρα φυτών). Χρησιμοποιείται σε φρούτα, λαχανικά και πατάτες και αναστέλλει τη σύνθεση λιπών στα έντομα. Μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό στα μάτια και το δέρμα, αλλά δεν θεωρείται καρκινογόνο βάσει πειραμάτων σε τρωκτικά. Είναι τοξικό για υδρόβια ασπόνδυλα και επιβλαβές για μέλισσες. Η έγκριση στην ΕΕ έληξε το 2024, καθώς δεν υποβλήθηκε αίτηση ανανέωσης.
Pymetrozin
Το pymetrozin είναι επιλεκτικό εντομοκτόνο κατά των αφίδων σε καλλιέργειες όπως ρύζι, πατάτες και σταυρανθή. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα όρια επικινδυνότητας, αλλά θεωρείται χαμηλής οξείας τοξικότητας για ανθρώπους και ζώα. Σε μεγάλες δόσεις μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό του αναπνευστικού συστήματος και πιθανή βλάβη οργάνων. Σε ακραίες δόσεις μπορεί να εμφανιστούν τερατογενετικές ή αναπαραγωγικές βλάβες. Η έγκρισή του στην ΕΕ έληξε στις 30 Ιουνίου 2019 και από το 2020 περιλαμβάνεται στον κατάλογο ουσιών που απαγορεύονται για φυτοπροστασία.
Phosmet
Το phosmet είναι οργανοφωσφορικό εντομοκτόνο, χρησιμοποιούμενο για την καρπόκαψα στις μηλιές. Χρησιμοποιείται επίσης σε εσπεριδοειδή, αμπέλια και διακοσμητικά φυτά για αφίδες και ακάρεα. Η παρατεταμένη χρήση του επηρεάζει το νευρικό σύστημα, προκαλώντας σιελόρροια, έμετο και δυσκολία στην αναπνοή. Είναι πολύ τοξικό για μέλισσες, ψάρια και υδρόβια ασπόνδυλα. Η ΕΕ δεν ανανέωσε την έγκρισή του και όλα τα προϊόντα αποσύρθηκαν οριστικά τον Μάιο του 2022.
Imidacloprid
Το imidacloprid είναι από τα πλέον διαδεδομένα εντομοκτόνα στον κόσμο, χρησιμοποιούμενο σε σιτηρά, φρούτα, λαχανικά, δέντρα, κηπουρική, χλοοτάπητες και για απεντόμωση κατοικιών. Δεν υπάρχει συγκεκριμένο όριο επικινδυνότητας για τον άνθρωπο, αλλά είναι τοξικό σε ανθρώπινα κύτταρα σε συγκεντρώσεις άνω των 0,7 μmol/L, προκαλώντας οξειδωτικό στρες, δυσλειτουργία μιτοχονδρίων και κυτταρικό θάνατο. Σε οξεία δηλητηρίαση εμφανίζονται ναυτία, έμετος, πονοκέφαλος και σπανιότερα αναπνευστική ανεπάρκεια ή απώλεια συνείδησης. Είναι ιδιαίτερα επιβλαβές για τις μέλισσες, με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στη συμπεριφορά και δομή κυψέλης. Στην ΕΕ, η χρήση σε εξωτερικούς χώρους απαγορεύθηκε πλήρως από το 2018.
Omethoate
Το omethoate προκύπτει από τον μεταβολισμό του dimethoate και χρησιμοποιείται για αφίδες, ακάρεα και κάμπιες σε εσπεριδοειδή, μήλα, πατάτες, ζαχαρότευτλα, λαχανικά, σιτηρά και καλλωπιστικά φυτά. Ο ΠΟΥ το χαρακτηρίζει «πολύ επικίνδυνο», με όριο ADI 0,0004 mg/kg σωματικού βάρους/ημέρα. Η τοξικότητά του οφείλεται στην αναστολή της ακετυλοχολινεστεράσης και προκαλεί πονοκέφαλο, αδυναμία, έμετο, μυϊκές κρίσεις και βραδύτητα καρδιακής λειτουργίας. Είναι εξαιρετικά τοξικό για μέλισσες, πτηνά, ψάρια και υδρόβια ασπόνδυλα. Η ΕΕ δεν ανανέωσε την έγκριση του dimethoate —και συνεπώς του omethoate— λόγω σοβαρών κινδύνων για καταναλωτές και περιβάλλον.
