Σαν σήμερα: Όταν έφυγε από τη ζωή ο πιο γνωστός «παλαβός» - Ήθελε να ιδρύσει υπουργείο Έρωτος

Σαν σήμερα, την 1η Ιουνίου του 1960, άφησε την τελευταία του πνοή ο Αρμάνδος Δελαπατρίδης, μία από τις πλέον χαρακτηριστικές φιγούρες του μεσοπολεμικού αστικού τοπίου στην Αθήνα.

Παρά τον φαινομενικά γραφικό ή τρελό χαρακτήρα του, ο Δελαπατρίδης αποτυπώθηκε έντονα στη λαϊκή μνήμη ως σύμβολο ενός είδους αστικής σάτιρας και κοινωνικής κριτικής, σε μια εποχή ιδιαίτερης πολιτικής αστάθειας και κοινωνικής αναταραχής.

Γεννημένος το 1895, πιθανότατα στη Μυτιλήνη, ο Δελαπατρίδης -το πραγματικό όνομα του οποίου ήταν Τηλέμαχος Νταλάκας- ήταν μορφωμένος και ευφυής, με σπουδές στη νομική και πιθανώς και στην ψυχολογία. Παρά τις σπουδές του, η ζωή του τον οδήγησε σε μια μοναχική και εκκεντρική πορεία. Από τις αρχές του 20ού αιώνα και για δεκαετίες, κυκλοφορούσε καθημερινά στους δρόμους της πρωτεύουσας, φορώντας κοστούμι με παπιγιόν, κρατώντας μια ράβδο και διανθίζοντας τον δημόσιο λόγο με εμπνευσμένες (και ενίοτε ασυνάρτητες) πολιτικές αγορεύσεις.

Ο «πολιτικός των δρόμων»

Ο Δελαπατρίδης συνήθιζε να στέκεται πάνω σε καφάσια ή παγκάκια και να εκφωνεί λόγους σε ανύποπτους περαστικούς. Κηρύσσοντας φανταστικά πολιτικά προγράμματα, καυτηρίαζε με χιούμορ και υπερβολή τα τεκταινόμενα, σατιρίζοντας τα κόμματα, την κυβέρνηση, την κοινωνία. Εμφανιζόταν συχνά μπροστά στη Βουλή και υπέβαλλε υποψηφιότητες με κόμματα που ο ίδιος είχε «ιδρύσει», όπως το περιβόητο «Κόμμα του Λαού των Τετραπέρατων».

Μία από τις πιο γνωστές εξαγγελίες του ήταν πως θα ίδρυε υπουργείο... Έρωτος, ενώ συνήθιζε να χρίζει «υπουργούς» τους περαστικούς που τον άκουγαν, φτάνει να του έδιναν δύο δραχμές ως συνδρομή για την ορκωμοσία τους.

Ο Τύπος της εποχής τον αντιμετώπιζε με ειρωνεία αλλά και με μια δόση θαυμασμού για την εφευρετικότητά του. Για πολλούς, ήταν ένας «παλαβός», αλλά για άλλους υπήρξε μια εύστοχη φωνή αντικαθεστωτικής κριτικής. Ορισμένοι ιστορικοί και κοινωνιολόγοι τον παρομοιάζουν με πρόδρομο του σουρεαλιστικού θεάτρου δρόμου ή ακόμη και με αντισυστημικό «φιλοσοφούντα κλόουν».

Βέβαια, κάποιες από τις προτάσεις του έμοιαζαν καθαρή φαντασία, όπως η κατασκευή γέφυρας μεταξύ Ακρόπολης και Λυκαβηττού ή η υπόγεια συγκοινωνία Αθήνας – Θεσσαλονίκης αλλά αυτός συνέχιζε απτόητος τα... εμπνευσμένα κηρύγματά του.

Η παρακαταθήκη του

Με τον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940, ο Δελαπατρίδης απέκτησε σχεδόν θρυλικό status. Η φιγούρα του είχε το δικό της νούμερο στις επιθεωρήσεις, έγινε θέμα γελοιογραφιών, και συζητιόταν καθημερινά στα χρονογραφήματα. Ήταν πλέον κάτι παραπάνω από ένας περιφερόμενος τρελός – ήταν μέρος του αθηναϊκού λαϊκού πολιτισμού.

Η φιγούρα του ενέπνευσε πλήθος έργων τέχνης και λογοτεχνίας. Ο Δημήτρης Ψαθάς έγραψε το θεατρικό έργο «Ανθρωποι και Ανθρωπάκια», στο οποίο ο Δελαπατρίδης εμφανίζεται ως χαρακτήρας. Τον υποδύθηκαν μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Λάμπρος Κωνσταντάρας, ενώ το όνομά του πέρασε και στη λαϊκή κουλτούρα ως συνώνυμο του εκκεντρικού, πλην ευφυούς σχολιαστή.

Ωστόσο, με την Κατοχή, άρχισε η παρακμή. Η πείνα και οι κακουχίες επηρέασαν δραματικά την υγεία και τη διαύγειά του. Νοσηλεύτηκε για μεγάλα διαστήματα στο Δημόσιο Ψυχιατρείο και όταν αποφυλακίστηκε μεταπολεμικά, η Αθήνα είχε αλλάξει – και εκείνος δεν είχε πια θέση σε αυτήν. Οι παλιοί τον ξέχασαν, οι νέοι δεν τον γνώρισαν ποτέ.

Πέθανε ξεχασμένος από όλους, στο Δημοτικό Νοσοκομείο Αθηνών, σε ηλικία 65 ετών, στις 1 Ιουνίου 1960. Από τον «Σωτήρα της Ελλάδος» είχε απομείνει ένα ξεθωριασμένο ημίψηλο και ένα παλιό κοστούμι. Κι όμως, ο Αρμάνδος Δελαπατρίδης παραμένει μια από τις πιο αυθεντικές μορφές της λαϊκής αστικής μυθολογίας του 20ού αιώνα.

Με τον θάνατο του Δελαπατρίδη σηματοδοτήθηκε το τέλος μιας εποχής όπου η τρέλα μπορούσε να λειτουργήσει –έστω υπόγεια– ως αντίσταση. Η μνήμη του Αρμάνδου Δελαπατρίδη ζει έως σήμερα ως ένα από τα πιο ιδιότυπα παραδείγματα λαϊκής σάτιρας και δημόσιου σχολιασμού σε καιρούς πολιτικής παράνοιας.