«Φωτιά με φωτιά»: Τι είναι το αντιπύρ, πότε χρησιμοποιείται - Ειδικός εξηγεί πώς «έσωσε την Ζάκυνθο»

Πολύ πριν μπουν στην υπηρεσία της Πυροσβεστικής τα οχήματα και τα εναέρια μέσα, οι φωτιές αντιμετωπίζονταν με ένα είδος... ομοιοπαθητικής. Οι δυνάμεις πυρόσβεσης πάλευαν ενάντια στη φωτιά με φωτιά, προσπαθώντας με στρατηγικές κινήσεις να ανακόψουν τα πύρινα μέτωπα, με τις φλόγες να σβήνουν μόλις έφταναν σε ήδη καμένη γη. Όπως συνέβη και στη μεγάλη φωτιά της Ζακύνθου, η οποία κατέκαψε μεγάλες εκτάσεις στο νησί.

Αυτή είναι η μέθοδος αντιπύρ, η οποία για κάποια χρόνια παρέμενε στη λήθη, αλλά οι μεγα-φωτιές και οι ειδικοί την έβγαλαν από το συρτάρι και πλέον έχει εξελιχθεί ως το έσχατο μέσο για την καταπολέμηση της πυρκαγιάς, όταν όλα τα άλλα μέσα αποτυγχάνουν. 

«Το αντιπύρ είναι κάτι που υπήρξε ιστορικά χρησιμοποιήσιμο από όλους τους ανθρώπους, όταν δεν υπήρχαν δυνατότητες με αεροπλάνα, ελικόπτερα και πυροσβεστικά οχήματα. Μέχρι το 1970 στην Ελλάδα δεν υπήρχαν πυροσβεστικά οχήματα, παρά μόνο ελάχιστα στις πόλεις. Οι άνθρωποι της υπαίθρου χρησιμοποιούσαν αυτή τη μέθοδο για να σώσουν τα χωράφια, τους ελαιώνες ή τους αμπελώνες τους. Με την καθοδήγηση δασολόγων, δασοφυλάκων ή δασοπυροσβεστών έβαζαν φωτιά για να κάψουν την περιοχή ανάμεσα από τη φωτιά και το χωράφι τους, που ήταν καθαρισμένο. Έτσι μπορούσαν να σταματήσουν τις φωτιές. Με τα χρόνια αυτή η μέθοδος ξεχάστηκε. Βολευτήκαμε με τα εναέρια μέσα και τα πυροσβεστικά οχήματα», μας εξηγεί στο flash.gr ο Γαβριήλ Ξανθόπουλος, τ. Διευθυντής Ερευνών στον Ελληνικό Γεωργικό Οργανισμό «ΔΗΜΗΤΡΑ» του Ινστιτούτου Μεσογειακών και Δασικών Οικοσυστημάτων.

Ο κ. Ξανθόπουλος υπήρξε ο άνθρωπος που εισηγήθηκε στον πρώην υπουργό Πολιτικής Προστασίας Χρήστο Στυλιανίδη τη χρήση του αντιπύρ ως μέσου πυρόσβεσης, εξηγώντας σε ειδική επιτροπή την εργασία που είχε εκπονήσει και είχε παρουσιάσει το 2019 στο Πανελλήνιο Δασολογικό Συνέδριο. «Το 2022 με κάλεσαν σε μία επιτροπή, όπου χρειάστηκε να τους πείσω και να καταλάβουν για τι πράγμα μιλάμε. Η φωτιά ισοδυναμούσε με κακό. Στην περίπτωσή μας είναι εργαλείο και τελικά υιοθετήθηκε τον Μάρτιο του 2022 ότι η φωτιά σε αυτή την περίπτωση δεν είναι έγκλημα», λέει ο ίδιος. 

Σύμφωνα με τον κ. Ξανθόπουλο, επειδή τα σύγχρονα μέσα κατάσβεσης δεν επαρκούν να αντιμετωπίσουν τις κολοσσιαίες φλόγες, τον ταχύτατο ρυθμό εξάπλωσης και τις ξαφνικές αλλαγές συμπεριφοράς των ακραίας έντασης πυρκαγιών, που συχνά αναφέρονται και με τον όρο μέγα-πυρκαγιές, το αντιπύρ αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο στην εργαλειοθήκη των δασοπυροσβεστών και μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να δώσει λύσεις στην αντιμετώπιση πολύ δύσκολων πυρκαγιών.

Επιτυχία με κινήσεις ακριβείας

Ο Γαβριήλ Ξανθόπουλος επισημαίνει ότι το αντιπύρ είναι ένα πολύ χρήσιμο όπλο στη φαρέτρα των πυροσβεστικών δυνάμεων, ωστόσο η επιτυχία της εφαρμογής του δεν είναι εγγυημένη κι αυτό γιατί απαιτείται απόλυτη ακρίβεια κινήσεων και συγχρονισμού δυνάμεων, προκειμένου να επιφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα. 

«Ο χρονισμός είναι πάρα πολύ κρίσιμος σε αυτή τη μέθοδο. Είχαμε προβλέψει να υπάρχουν προειδοποιήσεις για όλους τους συμμετέχοντες στην κατάσβεση. Να είναι ενήμερο το Αρχηγείο της Πυροσβεστικής, ώστε να μη βρεθεί κάποιος εγκλωβισμένος ανάμεσα στα δύο μέτωπα, αλλά και τα εναέρια μέσα να μην επιχειρήσουν να σβήσουν τη φωτιά».

Όπως λέει ο κ. Ξανθόπουλος «η απόφαση για τη χρήση του αντιπύρ λαμβάνεται στο πεδίο και οι δυνάμεις πυρόσβεσης που το επιχειρούν θα πρέπει να είναι άρτια εκπαιδευμένες. Αν δεν είναι άπαντες γνώστες, δεν υπάρχει εγγυημένη επιτυχία. Υπάρχουν περιπτώσεις που έχουν καεί πυροσβεστικά οχήματα. Χρειάζεται όλα αυτά να καταγράφονται, προκειμένου σε δεύτερο χρόνο να γίνεται αποτίμηση και να μπορούμε να τα συζητήσουμε, ώστε να βελτιωθούμε για το μέλλον. Η εμπειρία χάνεται, αν δεν υπάρχει καταγραφή».

Τι είναι το αντιπύρ

Όπως τονίζεται στην εργασία που είχε εκπονήσει το 2019 ο κ. Ξανθόπουλος στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ερευνητικού έργου με τίτλο «PREVention Action Increases Large fire response preparedness» (PREVAIL), μαζί με τον Μιλτιάδη Αθανασίου από το Wildfire Management Consulting and Training «το αντιπύρ είναι μια μέθοδος καταστολής των δασικών πυρκαγιών. Στη σημερινή εποχή, που χαρακτηρίζεται από πυρκαγιές όλο και μεγαλύτερης έντασης, οι οποίες είναι αδύνατο να αντιμετωπισθούν με άμεση προσβολή του μετώπου, το αντιπύρ αποτελεί σε πολλές περιπτώσεις ένα σημαντικό εργαλείο δασοπυρόσβεσης.

Οι δασοπυροσβέστες συνήθως ανάβουν την φωτιά κατά μήκος γραμμικού στοιχείου γυμνού από καύσιμη ύλη, όπως δρόμος, αντιπυρική ζώνη, κλπ., προς την πλευρά από την οποία πλησιάζει το επερχόμενο μέτωπο. Στόχος είναι να καεί η βλάστηση που πρόκειται να βρεθεί στον δρόμο της πυρκαγιάς με φωτιά μικρής σχετικά έντασης και ελεγχόμενης συμπεριφοράς, ώστε όταν φθάσει η πυρκαγιά να μην έχει τι να κάψει και έτσι να σταματήσει.

Το αντιπύρ δεν αντιμετωπίζει την πυρκαγιά ενεργώντας απευθείας πάνω στις φλόγες με ρίψη νερού, χώματος, κλπ. αλλά οι ενέργειες γίνονται σε κάποια απόσταση. Για την επιτυχή εφαρμογή του απαιτείται καλή γνώση και σημαντική εμπειρία, καθώς πρέπει να επιλεγεί ο κατάλληλος χώρος που θα αυξήσει την πιθανότητα επιτυχίας και την ασφάλεια των δασοπυροσβεστών, ο κατάλληλος χρόνος για την έναρξη και την ολοκλήρωσή του, αλλά και η κατάλληλη μέθοδος έναυσης της φωτιάς και ελέγχου της».

Αντιπύρ και κατάκαυση

Ο Γαβριήλ Ξανθόπουλος εξηγεί ότι εκτός από το αντιπύρ, υπάρχει και η μέθοδος της κατάκαυσης, η οποία είναι μια διαδικασία πιο εύκολη. «Το αντιπύρ εφαρμόζεται στο μέτωπο της φωτιάς, όταν αυτό πάει να περάσει τις αντιπυρικές ζώνες ή να κάψει έναν οικισμό. Είναι το τελευταίο μέτρο προστασίας κόντρα στη φωτιά που έρχεται με φόρα. Στην κατάκαυση, καίμε ανάμεσα στην αντιπυρική ζώνη και στη φωτιά. Αποκαίουμε περιοχή στα πλάγια της φωτιάς, ώστε όταν φτάνει στο "μάτι" δεν έχει κάτι άλλο να κάψει. Είναι μια πιο εύκολη και στάνταρ διαδικασία, σε σχέση με το αντιπύρ που είναι διαδικασία πιο δύσκολη, επικίνδυνη και χωρίς εξασφαλισμένη επιτυχία».

Πότε χρησιμοποιήθηκε το αντιπύρ

«Από το 1998, η έμφαση της πυρόσβεσης δόθηκε στα εναέρια μέσα. Αυτό ίσχυσε σε πολύ μεγάλο βαθμό μέχρι την αντιπυρική περίοδο του 2007, όταν τον Αύγουστο εκείνης της χρονιάς η Ελλάδα βίωσε μια ανεπανάληπτη καταστροφή. Τα εναέρια δασοπυροσβεστικά μέσα αποδείχθηκαν ανεπαρκή και ο μηχανισμός δασοπυρόσβεσης παρουσίασε σαφή δείγματα κατάρρευσης σε Ηλεία και Αρκαδία. Τότε, αρκετοί άνθρωποι, περιλαμβανομένων και δασολόγων, χρησιμοποίησαν ανεπίσημα το αντιπύρ για να σταματήσουν κάποιες φωτιές, ως λύση έκτακτης ανάγκης. 

Η πιο πετυχημένη και αποτελεσματική περίπτωση ήταν το αντιπύρ που εφαρμόστηκε στους πρόποδες του όρους Λαπίθας, στην Ηλεία, που έγινε από τοπικούς κατοίκους με γεωργικό εξοπλισμό υπό την καθοδήγηση του δασάρχη Ολυμπίας, που σταμάτησε την εξάπλωση της πυρκαγιάς Σέκουλα-Παλαιοχωρίου προς τα Κρέστενα, σε μήκος περίπου 3 χιλιομέτρων», τονίζεται στην εργασία του κ. Ξανθόπουλου. 

Ο ίδιος εξήγησε ότι η πιο πρόσφατη χρήση της μεθόδου αντιπύρ ήταν στη φωτιά της Ζακύνθου, όταν το πύρινο μέτωπο στο Κερί σταμάτησε συναντώντας τη φωτιά των δυνάμεων πυρόσβεσης.