Γιατί ο Πούτιν επιθυμεί διακαώς το Ντονμπάς και τι προτίθεται να δώσει ως αντάλλαγμα

Ενώπιον πολύ δύσκολων αποφάσεων αναμένεται να βρεθεί ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο οποίος θα συναντηθεί με τον Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο τη Δευτέρα (18/8) συνοδευόμενος από μία «πανστρατιά» ευρωπαίων ηγετών.

Παρά το γεγονός ότι οι λεπτομέρειες της συνάντησης μεταξύ Τραμπ και Πούτιν στην Αλάσκα την Παρασκευή 15 Αυγούστου δεν δημοσιοποιήθηκαν επίσημα, η πρόταση του Ρώσου προέδρου για να συμφωνηθεί ειρήνη στο μέτωπο της Ουκρανίας βγήκε στο φως.

Κεντρικό στοιχείο της είναι να αναγνωρίσει το Κίεβο τη ρωσική κυριαρχία στην περιοχή του Ντονμπάς, το οποίο αποτελείται από τις περιφέρειες Λουχάνσκ και Ντονέτσκ στα νοτιοανατολικά της Ουκρανίας.

Η περιοχή του Λουχάνσκ βρίσκεται περίπου στο 100% υπό ρωσική κατοχή, ενώ στο Ντονέτσκ η Μόσχα έχει υπό τον έλεγχό της περίπου το 70%, με την Ουκρανία να διατηρεί ακόμα ορισμένες σημαντικές πόλεις όπως το Κραματόρσκ, το Σλοβιάνσκ, την Ντρουζκίβκα, την Κοστιαντίνιβκα, γύρω από τις οποίες έχει διαμορφωθεί η βασική γραμμή άμυνας του Κιέβου.

Γιατί όμως το Ντονμπάς είναι τόσο σημαντικό για τον Πούτιν, τι είναι αυτό που προτίθεται να δώσει ως αντάλλαγμα για να το κατοχυρώσει;

Σύμφωνα με τους New York Times, η πλειοψηφικά αυτή ρωσόφωνη περιοχή βρίσκεται στο επίκεντρο αυτού που ο Βλαντίμιρ Πούτιν αποκαλεί «βασικές αιτίες» του πολέμου και η κατάληψή της βρισκόταν ανέκαθεν στην κορυφή της λίστας των εδαφικών και πολιτικών του απαιτήσεων.

Ο Ρώσος πρόεδρος προσπαθεί να ελέγξει το Ντονμπάς από το 2014, όταν -μετά την ανατροπή του φιλορώσου προέδρου Γιανουκόβιτς- στην περιοχή αναπτύχθηκαν αυτονομιστικά κινήματα που αντιδρούσαν στην προσέγγιση της Ουκρανίας στη Δύση και ζητούσαν προστασία της Μόσχα. Οι ομάδες αυτές, κατά πολλούς, ήταν άμεσα υποστηριζόμενες από την Ρωσία.

Τον Απρίλιο του 2014 κήρυξαν ανεξάρτητα κράτη στο Ντονέτσκ και το Λουχάνσκ, τα οποία η Μόσχα έσπευσε να αναγνωρίσει. Μετά την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, το Ντονμπάς υπήρξε το πεδίο των πιο αιματηρών μαχών του πολέμου και αποτελεί το επίκεντρο της προέλασης της Ρωσίας στις ουκρανικές γραμμές φέτος το καλοκαίρι.

Χωρίς κατάπαυση του πυρός, η μάχη για το Ντονμπάς είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα συνεχιστεί και το επόμενο έτος και θα κοστίσει δεκάδες χιλιάδες ζωές, σύμφωνα με στρατιωτικούς αναλυτές. Η μοίρα αυτής της περιοχής, όπως τονίζεται, θα μπορούσε να διαμορφώσει την έκβαση του πολέμου.

Τι προσφέρει ο Πούτιν

Το περιεχόμενο μιας ενδεχόμενης ειρηνευτικής συμφωνίας που συζήτησαν οι Τραμπ και Πούτιν στο Άνκορατζ της Αλάσκα παραμένει ασαφής. Οι λεπτομέρειες που δημοσιοποιήθηκαν προέρχονται από την αφήγηση του προέδρου των ΗΠΑ για τη συζήτηση, σε μεταγενέστερη τηλεφωνική επικοινωνία που είχε ο ίδιος με Ευρωπαίους αξιωματούχους.

Σύμφωνα με δύο ανώτερους Ευρωπαίους αξιωματούχους που ενημερώθηκαν για την τηλεφωνική επικοινωνία, ο Πούτιν απαιτεί την αποχώρηση των ουκρανικών δυνάμεων από το Ντονμπάς.

Σε αντάλλαγμα, ο Ρώσος πρόεδρος προσφέρει το «πάγωμα» της σύγκρουσης στην υπόλοιπη Ουκρανία κατά μήκος των σημερικών μετώπων, ενώ φέρεται να προτίθεται να δώσει γραπτή υπόσχεση να μην επιτεθεί ξανά στη χώρα, σύμφωνα με ευρωπαϊκές πηγές που ενημερώθηκαν για τις τηλεφωνικές επικοινωνίες του Τραμπ με ευρωπαίους ηγέτες και επικαλούνται οι New York Times.

Σχολιαστές του Κρεμλίνου υποστηρίζουν ότι ο Πούτιν μπορεί να είναι πρόθυμος να ανταλλάξει άλλα κατεχόμενα εδάφη για να πάρει ολόκληρο το Ντονμπάς, κάτι που ακούστηκε και ως μέρος των όσων συζητήθηκαν στην Αλάσκα.

«Το Ντονέτσκ θεωρείται πολύ πιο «δικό μας» από το Ντνίπρο, το Σούμι ή το Χάρκοβο», δήλωσε ο Σεργκέι Μάρκοφ, πολιτικός επιστήμονας με έδρα τη Μόσχα και πρώην σύμβουλος του Κρεμλίνου, αναφερόμενος σε ουκρανικές περιοχές με περιορισμένη παρουσία ρωσικών στρατευμάτων.

Ο κ. Τραμπ κάλεσε τον πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι της Ουκρανίας να αποδεχθεί τη συμφωνία. «Η Ρωσία είναι μια πολύ μεγάλη δύναμη, και αυτοί δεν είναι», δήλωσε ο Τραμπ στο Fox News, μετά τη συνάντησή του με τον Πούτιν.

Θα το δεχτεί ο Ζελένσκι;

Είναι αρκετά δύσκολο ο Ουκρανός πρόεδρος να συμφωνήσει στην αναγνώριση της ρωσικής κυριαρχίας στο Ντονμπάς.

Ο Ζελένσκι έχει απορρίψει κατηγορηματικά την παραχώρηση οποιουδήποτε εδάφους της Ουκρανίας. «Δεν θα εγκαταλείψουμε το Ντονμπάς», δήλωσε στους δημοσιογράφους την περασμένη εβδομάδα. «Δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό», πρόσθεσε.

Οι ουκρανικές Αρχές εκτιμούν ότι περισσότεροι από 200.000 πολίτες εξακολουθούν να ζουν στη γωνία του Ντονμπάς που ελέγχουν, κυρίως στην πυκνοκατοικημένη και βαριά οχυρωμένη βιομηχανική έκταση μέσα και γύρω από τις πόλεις Σλαβιάνσκ και Κραματόρσκ.

Γιατί ο Πούτιν θέλει τόσο πολύ το Ντονμπάς

Το Ντονμπάς βρίσκεται στο επίκεντρο του οράματος του Πούτιν για τον πόλεμο, ένα όραμα που διαμορφώνεται από την πίστη του στην ιστορική ενότητα των ρωσόφωνων σε ολόκληρη την πρώην Σοβιετική Ένωση.

Ο Ρώσος πρόεδρος παρουσίασε -κατά ένα μέρος- την εισβολή ως υπεράσπιση του ρωσικού πληθυσμού της περιοχής, οι οποίοι είχαν πολεμήσει εναντίον της κυβέρνησης στο Κίεβο με τη στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη του Κρεμλίνου από το 2014.

Αυτή η δέσμευση καθιστά τον έλεγχο του Ντονμπάς κρίσιμη προϋπόθεση για να δηλώσει ο Πούτιν ότι το έργο του έχει ολοκληρωθεί στην Ουκρανία, δήλωσε ο Κονσταντίν Ρεμτσούκοφ, συντάκτης στη Μόσχα με δεσμούς με το Κρεμλίνο.

Η μακρά ιστορία του Ντονμπάς

Το Ντονμπάς αμφισβητείται από τότε που η Ουκρανία αναδείχθηκε για πρώτη φορά ως κράτος στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν Ουκρανοί εθνικιστές, κομμουνιστές και Ρώσοι μοναρχικοί, μάχονταν για τον βιομηχανικό πλούτο της περιοχής σε μια χαοτική περίοδο μετά την Ρωσική Επανάσταση.

Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της περιοχής ήταν ουκρανικό μέχρι που οι εκστρατείες αναγκαστικής εκβιομηχάνισης και οι άλλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Στάλιν οδήγησαν στη μετανάστευση Ρώσων εργατών στα ανθρακωρυχεία και τα εργοστάσια της περιοχής, στη μαζική δολοφονία Ουκρανών αγροτών και στην καταστολή της ουκρανικής γλώσσας.

Σημειώνεται ότι το Ντονμπάς αποτελούσε σημαντικό βιομηχανικό κέντρο για όλη την Σοβιετική Ένωση, λόγω των πλούσιων κοιτασμάτων των εδαφών του, τα οποία περιλαμβάνουν άνθρακα, χάλυβα και σπάνιες γαίες. Στη συνέχεια αποτέλεσε «βιομηχανική» καρδιά της ανεξάρτητης Ουκρανίας.

Μέχρι την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, περίπου τα δύο τρίτα των κατοίκων του Ντονμπάς θεωρούσαν τα ρωσικά την πρώτη τους γλώσσα, σύμφωνα με στοιχεία απογραφής. Η ρωσική πολιτιστική ταυτότητα και η γλώσσα έγιναν ακόμη πιο κυρίαρχες κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά την ουκρανική ανεξαρτησία το 1991.

Περίπου το 90% των ψηφοφόρων του Ντονμπάς ψήφισαν τον Βίκτορ Γιανουκόβιτς, έναν φιλορώσο υποψήφιο, στις προεδρικές εκλογές της Ουκρανίας το 2010. Η ανατροπή του Γιανουκόβιτς από διαδηλωτές στο Κίεβο τέσσερα χρόνια αργότερα, ήταν ένα από τα γεγονότα που έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στο να προσαρτήσει ο Πούτιν την Κριμαία και να οργανώσει μια εξέγερση στο Ντονμπάς.

Η εξέγερση δημιούργησε μια αντιρωσική αντίδραση στην περιοχή. Στις τελευταίες προεδρικές εκλογές της Ουκρανίας, το 2019, το ουκρανικό τμήμα του Ντονμπάς ψήφισε συντριπτικά τον Ζελένσκι, έναν ρωσόφωνο που υποσχέθηκε να φέρει ειρήνη χωρίς να θυσιάσει την ουκρανική κυριαρχία.

Ο Πούτιν, εν τω μεταξύ, ενέτεινε το εθνικιστικό του αφήγημα, κομμάτι του οποίου ήταν και το Ντονμπάς, γεγονός που έφερε πιο κοντά την ανοιχτή πολεμική σύγκρουση.

Βέβαια, σύμφωνα με ορισμένους, αυτές οι προσπάθειες προπαγάνδας δεν είχαν ποτέ ευρεία απήχηση στη Ρωσία. Μια ανεξάρτητη δημοσκόπηση που διεξήχθη λίγες ημέρες πριν από την εισβολή του 2022, διαπίστωσε ότι μόλις το ένα τέταρτο των Ρώσων υποστήριζαν την ένταξη του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ στη Ρωσία.

Θα σταματήσει ο Πούτιν στο Ντονμπάς;

Ο Πούτιν έχει κατά καιρούς αναφερθεί στην προσάρτηση και άλλων περιοχών της Ουκρανίας, οδηγώντας Ουκρανούς αξιωματούχους και πολλούς Δυτικούς πολιτικούς και αναλυτές να υποστηρίξουν ότι ο πόλεμος θα συνεχιστεί αφού η Ρωσία καταλάβει το Ντονμπάς, είτε με βία είτε με διπλωματία.

Τις απόψεις τους συμμερίζονται Ρώσοι εθνικιστές και πολλοί Ρώσοι στρατιώτες, οι οποίοι έχουν καλέσει τον Πούτιν να συνεχίσει να μάχεται για την υπόλοιπη γη σε δύο άλλες περιοχές στις οποίες η Μόσχα κατέχει πλέον ένα αξιόλογο κομμάτι, τη Χερσώνα και τη Ζαπορίζια.

Άλλοι φιλικοί στο Κρεμλίνο σχολιαστές έχουν δηλώσει ότι η Ρωσία θα συνεχίσει να μάχεται μέχρι να ανατρέψει την κυβέρνηση του Ζελένσκι και να εγκαταστήσει μια άλλη πιο «ασφαλή προς τη Μόσχα» κυβέρνηση.

Πολλοί ανεξάρτητοι αναλυτές, ωστόσο, αμφιβάλλουν για το αν η Ρωσία διαθέτει τους οικονομικούς και στρατιωτικούς πόρους για να προχωρήσει την επίθεσή της πολύ πιο πέρα από το Ντονμπάς. Η ρωσική οικονομία βρίσκεται σε στάσιμη κατάσταση και τα έσοδά της μειώνονται. Αυτό θα δυσκολέψει το Κρεμλίνο να διατηρήσει τον τρέχοντα ρυθμό των μαχών και τον επόμενο χρόνο, χωρίς να μειώσει σημαντικά το βιοτικό επίπεδο των Ρώσων.

«Η ρωσική κοινωνία βρίσκεται σε τόσο άθλια κατάσταση που θα ήταν πρόθυμη να αποδεχτεί σχεδόν οποιοδήποτε αποτέλεσμα του πολέμου», δήλωσε η Τατιάνα Στανόβαγια, Ρωσίδα ειδικός σε θέματα πολιτικής στο Κέντρο Carnegie Russia Eurasia. «Μπορούμε να φανταστούμε διάφορους βαθμούς δυσαρέσκειας από ορισμένα περιθωριακά τμήματα της κοινωνίας - «υπερπατριώτες» και τους ομοίους τους - αλλά το Κρεμλίνο μπορεί να το διαχειριστεί», εκτίμησε.