Η Ελλάδα σε δημογραφικό «τείχος»: Σενάρια για συντάξεις με όριο ακόμα και στα 70 με ορίζοντα το 2030

Η εικόνα του ελληνικού πληθυσμού στις επόμενες δεκαετίες αποτυπώνει μια πραγματικότητα που δύσκολα μπορεί πλέον να αγνοηθεί: Το ασφαλιστικό σύστημα θα στηρίζεται σε ολοένα και λιγότερους εργαζόμενους, την ώρα που οι συνταξιούχοι θα αποτελούν μια από τις πολυπληθέστερες ηλικιακές ομάδες της χώρας.

Σύμφωνα με τις πρόσφατες εκτιμήσεις της Eurostat, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του ΟΟΣΑ, η Ελλάδα οδεύει σε μια περίοδο βαθιάς δημογραφικής ανισορροπίας. Σήμερα αντιστοιχούν περίπου 39 ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών σε κάθε 100 άτομα παραγωγικής ηλικίας. Μέχρι το 2040, όμως, ο αριθμός αυτός θα φτάσει στους 60 και το 2050 στους 75. Μάλιστα, ο ΟΟΣΑ, στη φετινή έκθεση «Pensions at a Glance 2025», σημειώνει ότι ο ευρωπαϊκός μέσος όρος βρίσκεται ήδη στους 33 ηλικιωμένους ανά 100 εργαζόμενους.

Το φαινόμενο δεν αποτυπώνεται μόνο στους δείκτες. Η αναλογία ασφαλισμένων προς συνταξιούχους στη χώρα επιδεινώνεται σταθερά: από το 1 προς 1,66 σήμερα, αναμένεται να υποχωρήσει στο 1 προς 1,46 το 2030 και στο 1 προς 1,23 το 2050. Με άλλα λόγια, οι εργαζόμενοι που θα κληθούν να «σηκώσουν» το βάρος του ασφαλιστικού γίνονται λιγότεροι, ενώ οι ανάγκες χρηματοδότησης αυξάνονται.

Το 2050 η Ελλάδα θα έχει πληθυσμό 8 εκατομμύρια

Την ίδια περίοδο, ο πληθυσμός της χώρας –βάσει πρόβλεψης των Ηνωμένων Εθνών– θα συρρικνωθεί σε περίπου 8 εκατομμύρια το 2050. Περίπου το 35% των κατοίκων θα είναι άνω των 65 ετών, καθιστώντας την Ελλάδα μία από τις πιο γερασμένες κοινωνίες της Ευρώπης.

Παρότι το πρόβλημα δεν είναι ελληνική ιδιαιτερότητα, η πίεση στα συνταξιοδοτικά συστήματα των χωρών της Ευρώπης αναμένεται να ενταθεί. Ο ΟΟΣΑ επισημαίνει πως, ανεξάρτητα από το μοντέλο ασφάλισης, οι μελλοντικές συντάξεις θα αντιστοιχούν σε μικρότερο ποσοστό του μισθού, αν οι πολίτες δεν επιλέξουν να παραμείνουν στην εργασία για περισσότερα χρόνια ή να ενισχύσουν την ιδιωτική αποταμίευση.

Στην Ευρώπη, η μέση αναλογία σύνταξης προς μισθό βρίσκεται στο 61%, αν και οι αποκλίσεις είναι μεγάλες: σε χώρες όπως η Εσθονία, η Λιθουανία και η Ιρλανδία πέφτει κάτω από το 40%, ενώ στην Ολλανδία, την Πορτογαλία και την Τουρκία αγγίζει ή ξεπερνά το 90%. Η Ελλάδα βρίσκεται ψηλά στην κλίμακα, στο 88,5%, λόγω της δομής του συστήματός της και των μεταρρυθμίσεων που έχουν προηγηθεί.

Ένα πρόβλημα (και) ευρωπαϊκό

Η υπογεννητικότητα και η μείωση του ενεργού πληθυσμού δεν περιορίζονται στα ελληνικά σύνορα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εκτιμά πως ο συνολικός πληθυσμός της θα μειωθεί από 451 εκατομμύρια σήμερα σε 432 εκατομμύρια το 2070. Σε πολλές χώρες της ΕΕ ήδη το 25% των κατοίκων είναι άνω των 65 ετών, ενώ η βάση των εργαζομένων που καλούνται να χρηματοδοτήσουν τα συνταξιοδοτικά συστήματα στενεύει.

Για να καλυφθούν οι ανάγκες των συντάξεων, τα κράτη καταφεύγουν όλο και πιο συχνά στον προϋπολογισμό. Η Γερμανία φέτος διέθεσε πάνω από 100 δισ. ευρώ για την ενίσχυση του ασφαλιστικού της συστήματος, ποσό που αναμένεται να υπερβεί τα 150 δισ. ευρώ ως το 2040. Η Ιταλία δαπανά ήδη το 16% του ΑΕΠ της για συντάξεις, η Ελλάδα 14,5% (ποσοστό που εκτιμάται ότι θα μειωθεί στο 13,7% έως το 2040), ενώ η Γερμανία διατηρεί τη σχετική δαπάνη γύρω στο 10%.

Συναγερμός για το δημογραφικό

Μπροστά στις δημογραφικές εξελίξεις, ο ΟΟΣΑ δεν αποκλείει ότι στο μέλλον αρκετές χώρες θα δουν την ηλικία συνταξιοδότησης να φθάνει – ή ακόμη και να ξεπερνά – τα 70 έτη. Στην Ελλάδα, όπου τα όρια ηλικίας συνδέονται με το προσδόκιμο ζωής αναπροσαρμόζονται ανά τριετία, η επόμενη αναθεώρηση θα εξεταστεί το 2030, καθώς για το 2027 αποφασίστηκε να παραμείνουν σταθερά.

Το δημογραφικό πρόβλημα, με τις πιέσεις που δημιουργεί στην αγορά εργασίας, στη χρηματοδότηση των συντάξεων και στη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, δεν αφήνει περιθώρια εφησυχασμού. Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες καλούνται να αναμετρηθούν με ένα από τα μεγαλύτερα διαρθρωτικά ζητήματα των επόμενων δεκαετιών – ένα ζήτημα που θα καθορίσει όχι μόνο τα συνταξιοδοτικά συστήματα, αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό και οικονομικό τους μοντέλο.