Shrinkflation: Τα συρρικνωμένα προϊόντα θα έχουν ειδική σήμανση - Τι ισχύει σε άλλες χώρες

Στα ράφια των σούπερ μάρκετ  η «συρρίκνωση» των προϊόντων δεν είναι πια τυχαία: είναι στρατηγική. Το φαινόμενο της shrinkflation εξαπλώνεται αθόρυβα και στην ελληνική αγορά, επιβαρύνοντας το καλάθι του καταναλωτή χωρίς προειδοποίηση. Ενώ σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες ήδη θεσπίζεται υποχρεωτική σήμανση για να μην πέφτει ο πολίτης θύμα «τυφλής» ακρίβειας, στην Ελλάδα η απουσία νομοθεσίας αφήνει το πεδίο ανοιχτό για… δημιουργική τιμολόγηση.

Το φαινόμενο που γίνεται παγκόσμιο

Το shrinkflation (συνδυασμός των αγγλικών λέξεων shrink – «συρρικνώνομαι» – και inflation – «πληθωρισμός») περιγράφει πρακτική όπου ένα προϊόν μειώνεται σε μέγεθος ή βαρύτητα, ενώ η τιμή του παραμένει ίδια ή ακόμα και αυξάνει. Η λέξη πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 2013 από τη Βρετανή οικονομολόγο Pippa Malmgren, αν και παρόμοιες τακτικές υπήρχαν νωρίτερα. Σε διεθνές επίπεδο το φαινόμενο απέκτησε δημοσιότητα στα μέσα της δεκαετίας του 2010, για παράδειγμα, στατιστική μελέτη στη Βρετανία έδειξε ότι το 2015-2017 περίπου το 4,5% των μετρημένων προϊόντων παρουσίασε συρρίκνωση συσκευασίας. 
Σε πολλές χώρες εξετάζεται ως μορφή «αόρατου» τέλους πληθωρισμού, καθώς οδηγεί σε ουσιαστική αύξηση της τιμής μονάδας χωρίς να γίνεται άμεσα αντιληπτή από τους καταναλωτές.

Το φαινόμενο εμφανίστηκε στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, ειδικά σε περιόδους έντονης ακρίβειας (π.χ. μετά την κρίση του 2021-2022 και τον πόλεμο στην Ουκρανία). Ηδη από το 2022 αρκετές βιομηχανίες τροφίμων έσπευσαν να προσαρμόσουν τις συσκευασίες: μείωναν την ποσότητα κρατώντας ίδια ή και υψηλότερη τιμή, ώστε να μην «σκάσουν» τα περιθώρια κέρδους.

Το «αόρατο» τέλους πληθωρισμού

Η μείωση της ποσότητας και η ταυτόχρονη αύξηση της τιμής εμφανίστηκε σε μια σειρά προϊόντων με  τελευταίο κρούσμα τα παγωτά. Εν μέσω πληθωριστικών πιέσεων από τις διεθνείς τιμές των πρώτων υλών και λίγο πριν το καλοκαίρι έκαναν την εμφάνισή του στην αγορά οι πρώτες μικρότερες συσκευασίες παγωτών, προκαλώντας σε πολλές περιπτώσεις εκνευρισμό στους καταναλωτές για το μικρό μέγεθος και την υψηλή τιμή.

Αγάπη μου συρρίκνωσα τις...συσκευασίες  

Τρόφιμα: Σε μαργαρίνες, τυποποιημένα ψωμιά, φέτες ψωμιού, σνακ, κέικ και άλλα προϊόντα εμφανίστηκαν μικρότερες συσκευασίες από 2022 και μετά. Π.χ. γνωστή μαργαρίνη μειώθηκε από 250g σε 200g ενώ η τιμή πώλησης αυξήθηκε – με αποτέλεσμα η τιμή ανά κιλό να εκτοξευθεί κατά +44%. Παρόμοια, συσκευασίες κατεψυγμένων λαχανικών μεγάλης εταιρείας μειώθηκαν από 1.000g σε 900g.

Είδη καθημερινής χρήσης: Αν και οι μαρτυρίες είναι κυρίως για τρόφιμα, αναφέρονται φαινόμενα σε καθαριστικά προϊόντα, απορρυπαντικά και χαρτικά (π.χ. μικρότερες ποσότητες προϊόντων σκόνης, χαρτιού κουζίνας κ.ά.). Επισημαίνεται ότι εταιρείες σε όλο τον κόσμο και στα παραπάνω είδη εφαρμόζουν ανάλογες πρακτικές. 

Καλλυντικά: Σε προϊόντα προσωπικής φροντίδας (σαμπουάν, κρέμες κ.λπ.) παρατηρείται μείωση όγκου χωρίς αναλογική μείωση τιμής, πρακτική γνωστή διεθνώς (π.χ. μειώσεις στα μπουκάλια σαμπουάν ή τον αριθμό μαντηλιών). 

Οι αντιδράσεις 

Οι Έλληνες αλλά και οι Ευρωπαίοι καταναλωτές έχουν αρχίσει να εντοπίζουν το φαινόμενο: έρευνα της IΕΛΚΑ (Ερευνητικό Ινστιτούτο Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών), που παρουσιάστηκε σε συνέδριο τον Μάιο 2024, δείχνει ότι το 76% των Ευρωπαίων δήλωσε ότι έχει παρατηρήσει προϊόν σε ίδια τιμή αλλά μικρότερη ποσότητα, και σε ποσοστό 25% ακύρωσε αγορά όταν διαπίστωσε αυτή τη μείωση. 

Ανάλογη παγκόσμια έρευνα της Circanaβρήκε πως 1 στους 4 καταναλωτές (25%) έχει αποφασίσει να μην αγοράσει κάποιο προϊόν μόλις δει ότι έχει συρρικνωθεί. 

Με ειδική σήμανση οι μικρότερες συσκευασίες 

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει προς το παρόν κανένας νόμος που να επιβάλλει ειδική ενημέρωση (σήμανση) στα προϊόντα που έχουν συρρικνωθεί, ωστόσο όπως προανήγγειλε ο πρωθυπουργός στο υπουργικό Συμβούλιο της Τετάρτης(28/5) θα υπάρξει ειδική σήμανση στα σούπερ μάρκετ σε προϊόντα που κυκλοφορούν πια σε μειωμένο μέγεθος.

Το συγκεκριμένο μέτρο εφαρμόζεται ήδη σε αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες με θετικό αποτύπωμα για τους καταναλωτές.

Γαλλία: Από το 2023 ισχύει υποχρέωση καταστημάτων/εταιρειών να ενημερώνουν με καρτελάκια ή αυτοκόλλητα όταν η ποσότητα ενός προϊόντος μειώνεται ενώ η τιμή παραμένει ίδια ή αυξάνει. Π.χ. στο ράφι της Carrefour η ίδια η αλυσίδα αναρτά ενημερωτικές ετικέτες πριν από προϊόντα με μικρότερη συσκευασία. 

Ουγγαρία: Νόμος του Μαρτίου 2024 υποχρεώνει σούπερ μάρκετ με μεγάλο τζίρο (άνω €2,5 εκατ.) να αναρτούν ειδικές πινακίδες δίπλα σε όλα τα προϊόντα των οποίων μειώθηκε το μέγεθος της συσκευασίας. 

Ιταλία: Ο νέος Νόμος 193/2024 (γνωστός ως ετήσιος νόμος ανταγωνισμού 2023) εισήγαγε άρθρο στον Κώδικα Καταναλωτή από 1 Απριλίου 2025. Σύμφωνα με αυτό, ο παραγωγός που «συρρικνώνει» ένα προϊόν πρέπει να το ενημερώνει εμφανώς στη συσκευασία (π.χ. με αυτοκόλλητο μήνυμα «Αυτό το πακέτο περιέχει Χ λιγότερο από το προηγούμενο»), για διάστημα 6 μηνών από την πρώτη κυκλοφορία. 

Στις ΗΠΑ το 2023 ο Πρόεδρος Μπάιντεν συγκρότησε ειδικό «Strike Force» (FTC/DOJ) για τον έλεγχο καταχρηστικών πρακτικών (συμπεριλαμβανομένης της κρυφής ανατίμησης όπως το shrinkflation).

Στην Ινδία ψηφίστηκε μέσα στο 2024 νόμος που απαιτεί από τους λιανέμπορους να αναγράφουν υποχρεωτικά την τιμή ανά μονάδα μέτρησης (π.χ. ευρώ/κιλό) σε όλα τα ράφια – στοχεύοντας έμμεσα στην αντιμετώπιση φαινομένων shrinkflation.