Σταυροδρόμι για το καλώδιο Ελλάδας-Κύπρου: Δικαστικές έρευνες, πολιτική κόντρα και γεωπολιτικό ρίσκο

Η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ βρίσκεται  ξανά στο επίκεντρο, με εξελίξεις που αλλάζουν τα δεδομένα. Ο κύπριος Πρόεδρος, Νίκος Χριστοδουλίδης έριξε «βόμβα», αποκαλύπτοντας ότι η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία ανοίγει φάκελο για πιθανές παρατυπίες γύρω από το έργο. Την ίδια στιγμή, ο Κύπριος υπουργός Οικονομικών Μάκης Κεραυνός επιμένει ότι το project δεν είναι βιώσιμο, φέρνοντας σε τροχιά σύγκρουσης τη Λευκωσία με την Αθήνα. Από την πλευρά της, η ελληνική κυβέρνηση με τον Κωστή Χατζηδάκη τονίζει ότι η διασύνδεση είναι στρατηγικής σημασίας, ενταγμένη στον ευρωπαϊκό ενεργειακό σχεδιασμό και ότι δεν μπορεί να τιναχθεί στον αέρα. Παράλληλα, το ΥΠΕΞ στέλνει σαφές μήνυμα στην Άγκυρα: το έργο εδράζεται στο Διεθνές Δίκαιο και θα προχωρήσει με την πλήρη στήριξη των Βρυξελλών.

Η «βόμβα» Χριστοδουλίδη

Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας αποκάλυψε ότι η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία ανοίγει φάκελο για ενδεχόμενα ποινικά αδικήματα που σχετίζονται με την ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου. «Δεν θα επιτρέψουμε καμία σκιά πάνω από τη φήμη και την αξιοπιστία της Κυπριακής Δημοκρατίας», τόνισε με νόημα, προειδοποιώντας όσους «παίζουν με μεγάλα λόγια» – ανάμεσά τους και τον υπουργό της κυβέρνησής του, Μάκη Κεραυνό- ότι η κυβέρνηση δεν πρόκειται να κάνει πίσω.

Το έργο σε κρίσιμο σταυροδρόμι

Παρά τη στρατηγική του σημασία, το φιλόδοξο έργο σκοντάφτει σε καθυστερήσεις, έρευνες και πολιτικές τριβές. Ο Χριστοδουλίδης επανέλαβε πως η Λευκωσία έχει «ενιαία και ξεκάθαρη θέση» και ότι ο ΑΔΜΗΕ οφείλει να τηρήσει τις δεσμεύσεις του. Ωστόσο, παραδέχθηκε πως οι έρευνες –τόσο για το καλώδιο όσο και για το Βασιλικό– προκαλούν σοβαρές καθυστερήσεις.

Η κόντρα Αθήνας – Λευκωσίας επικεντρώνεται στα 25 εκατ. ευρώ που ενέκρινε η ΡΑΕΚ για το 2025. Ο ΑΔΜΗΕ, με τη στήριξη της ελληνικής κυβέρνησης, τονίζει ότι η καταβολή του ποσού προβλέπεται ρητά από το πλαίσιο κατανόησης του 2024 και δεν εξαρτάται από την ολοκλήρωση βυθομετρήσεων ή άλλων εργασιών. Αντίθετα, ο υπουργός Οικονομικών της Κύπρου, Μάκης Κεραυνός, μπλοκάρει την εκταμίευση, επικαλούμενος καθυστερήσεις και ανεκπλήρωτες δεσμεύσεις του ΑΔΜΗΕ. Έτσι, η μία πλευρά βλέπει υποχρεωτική σύμβαση και η άλλη «παγωμένο» έργο που δεν δικαιολογεί πληρωμές.

Η έρευνα της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας

Η εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (EPPO) ρίχνει βαριά σκιά πάνω από το έργο. Η παρέμβασή της δεν είναι τυχαία: αφορά τη διαχείριση των ευρωπαϊκών κονδυλίων ύψους 657 εκατ. ευρώ από το Connecting Europe Facility και επιπλέον χρηματοδοτήσεων από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Σύμφωνα με πληροφορίες η Εισαγγελία βάζει στο μάτι τον  Euroasia Interconnector, τον φορέα που πρότεινε και ξεκίνησε να ωριμάζει το πρότζεκτ, εξασφαλίζοντας μεταξύ άλλων την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, ύψους 657 εκατομμυρίων ευρώ. Ο ΑΔΜΗΕ εξαγόρασε το έργο τον Οκτώβριο του 2023.

Οι Βρυξέλλες θέλουν να διασφαλίσουν ότι τα χρήματα δαπανώνται σύμφωνα με τους κανόνες και ότι δεν υπάρχουν υπερκοστολογήσεις, παρατυπίες σε συμβάσεις ή καθυστερήσεις που αλλοιώνουν τους όρους της χρηματοδότησης. Για την Κύπρο, είναι ζήτημα αξιοπιστίας: η κυβέρνηση θέλει να δείξει ότι δεν θα επιτρέψει να αμφισβητηθεί η φήμη της χώρας. Για την Ελλάδα, η έρευνα λειτουργεί σαν καμπανάκι: κάθε καθυστέρηση ή ασάφεια μπορεί να κοστίσει σε ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και να πλήξει πολιτικά την Αθήνα, που έχει επενδύσει διπλωματικά στη διασύνδεση ειδικά σε μία ιδιαίτερα φορτισμένη περίοδο ως προς τις έρευνες των ευρωπαϊκών αρχών για τον ΟΠΕΚΕΠΕ. 

Ο ρόλος του ΑΔΜΗΕ και της ΡΑΕΚ

Καθοριστικός είναι ο ρόλος του ΑΔΜΗΕ, που έχει αναλάβει την υλοποίηση του έργου και τη διαχείριση των τεχνικών και οικονομικών πτυχών του. Ο Διαχειριστής βρίσκεται ήδη σε δύσκολη θέση, καθώς έχει «παγώσει» πληρωμές προς τη Nexans, αναμένοντας ξεκαθάρισμα από τη Λευκωσία για τις δεσμεύσεις της.

Από την άλλη, η ΡΑΕΚ στην Κύπρο έχει εγκρίνει ρύθμιση εσόδων ύψους περίπου 25 εκατ. ευρώ για το project, δείχνοντας θεσμική στήριξη, αλλά η τελική απόφαση για συμμετοχή της κυπριακής πλευράς εξαρτάται από την κυβέρνηση Χριστοδουλίδη. Ουσιαστικά, ΑΔΜΗΕ και ΡΑΕΚ λειτουργούν ως τεχνικοί και ρυθμιστικοί βραχίονες του έργου, αλλά η πολιτική βούληση είναι αυτή που θα κρίνει την τύχη της διασύνδεσης.

Η κρίση γύρω από το καλώδιο δεν έπεσε από το πουθενά. Για μήνες, η Λευκωσία προσπαθούσε να αποφασίσει αν θα πληρώνει κάθε χρόνο 25 εκατ. ευρώ στον ΑΔΜΗΕ για την περίοδο 2025–2029, προκειμένου να στηριχθεί το κυπριακό κομμάτι του έργου. Η ΡΑΕΚ έδωσε το «πράσινο φως» για το πρώτο ποσό του 2025, ωστόσο η εκταμίευση εξαρτάται από την τελική πολιτική έγκριση της κυβέρνησης. Στην πράξη, η Κύπρος έχει δεσμευτεί να καλύπτει έως 25 εκατ. ευρώ τον χρόνο κατά την κατασκευή του έργου, ανεξάρτητα από το αν το καλώδιο αποφέρει άμεσα έσοδα ή όχι.

Η κλιμάκωση της αντιπαράθεσης

Η Λευκωσία θέτει ζήτημα οικονομικής βιωσιμότητας, επικαλούμενη μελέτες που δείχνουν ότι το project δεν «βγαίνει». Αντίθετα, η Αθήνα επιμένει ότι η Κύπρος είναι η μεγάλη ωφελημένη, καθώς απαλλάσσεται από την ενεργειακή απομόνωση, και υπενθυμίζει ότι το έργο είναι κομμάτι του ευρωπαϊκού ενεργειακού σχεδιασμού.

Ο Κωστής Χατζηδάκης διεμήνυσε πως «δεν μπορούν οι Έλληνες φορολογούμενοι να επωμιστούν μόνοι τους το βάρος» ενώ ο Σταύρος Παπασταύρου διατύπωσε αιχμές για τις δηλώσεις του υπουργού Οικονομικών της Κύπρου - δηλώσεις που χαρακτήρισε «αμφίσημες που προκαλούν ερωτήματα». 

Η απάντηση του ΥΠΕΞ

Η Αθήνα, στέλνοντας μήνυμα στην Άγκυρα, τονίζει ότι το γεωστρατηγικής σημασίας έργο εδράζεται στο Διεθνές Δίκαιο και διαμηνύει πως οι έρευνες για την πόντιση θα προχωρήσουν στον κατάλληλο χρόνο. Η εκπρόσωπος του ΥΠΕΞ, Λάνα Ζωχιού, ανέδειξε τη συνεχή στήριξη των Βρυξελλών στον GSI, παραπέμποντας σε δηλώσεις Ευρωπαίων αξιωματούχων, ενώ σημείωσε ότι «ο σχεδιασμός προχωρά βάσει του προγραμματισμού της εταιρείας».

Γεωπολιτικές σκιές

Η Τουρκία έχει στείλει ήδη μηνύματα παρεμπόδισης, επιβαρύνοντας το κλίμα στην Ανατολική Μεσόγειο. Για την Ελλάδα, η διασύνδεση δεν είναι μόνο ενεργειακό έργο, αλλά στρατηγικό χαρτί που εντάσσεται σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό με την Κύπρο και το Ισραήλ, με την υποστήριξη Ε.Ε. και ΗΠΑ.

Το όραμα της ηλεκτρικής διασύνδεσης 

Η ιδέα του υποθαλάσσιου καλωδίου Ελλάδας–Κύπρου–Ισραήλ γεννήθηκε ως ένα από τα πιο φιλόδοξα έργα ενεργειακής διασύνδεσης της Ε.Ε. Στόχος του να βγάλει την Κύπρο από τη χρόνια ενεργειακή απομόνωση και να δημιουργήσει έναν «ηλεκτρικό διάδρομο» που θα ενισχύσει την ασφάλεια τροφοδοσίας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Από νωρίς εντάχθηκε στα Έργα Κοινού Ευρωπαϊκού Ενδιαφέροντος (PCI), κερδίζοντας ισχυρή χρηματοδότηση από τις Βρυξέλλες. Για την Κύπρο παρουσιαζόταν ως ιστορική ευκαιρία: πρόσβαση σε φθηνότερη ενέργεια και συμμετοχή σε ένα στρατηγικό project που θα την έβαζε στον ευρωπαϊκό ενεργειακό χάρτη.

Τα τεχνικά δεδομένα

Το έργο, γνωστό ως Great Sea Interconnector, προβλέπει υποθαλάσσιο καλώδιο μήκους άνω των 1.200 χιλιομέτρων και ισχύος 1.000 MW, με προοπτική διπλασιασμού στα 2.000 MW. Το κόστος της πρώτης φάσης υπολογίζεται σε περίπου 2,5 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 757 εκατ. έχουν ήδη εξασφαλιστεί μέσω επιδοτήσεων της Ε.Ε. και του Ταμείου Ανάκαμψης.

Ο ΑΔΜΗΕ ανέλαβε ρόλο «οδηγού» του έργου, αναθέτοντας στη γαλλική Nexans την κατασκευή. Η διασύνδεση υπόσχεται σταθερότητα, μείωση κόστους ηλεκτρισμού και ευκολότερη ενσωμάτωση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.

Το μεγάλο ερώτημα

Το καλώδιο Ελλάδας–Κύπρου–Ισραήλ ξεκίνησε ως όραμα ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και ενεργειακής ασφάλειας. Σήμερα, όμως, βρίσκεται στο πιο κρίσιμο σταυροδρόμι: ανάμεσα σε πολιτικές αντιπαραθέσεις, θεσμικές έρευνες, οικονομικές αμφιβολίες και γεωπολιτικές πιέσεις. Το μέλλον του θα κριθεί από το αν Αθήνα και Λευκωσία θα βρουν κοινό βηματισμό ή αν ένα από τα σημαντικότερα projects της Ευρώπης θα «βραχυκυκλώσει» πριν καν ολοκληρωθεί.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι η επόμενη περίοδος θα είναι καθοριστική: Αθήνα και Λευκωσία καλούνται να αποδείξουν αν μπορούν να βρουν κοινό βηματισμό ή αν θα αφήσουν ένα έργο ευρωπαϊκής σημασίας να «βραχυκυκλώσει» στις αντιφάσεις τους.